andrebogaert.be

Waar de neanderthaler en later de homo sapiens vandaan komen is nog een ander probleem. De neanderthaler duikt op in Europa rond 120.000 jaar geleden en verdwijnt van het toneel zo’n 35.000 jaar geleden. De homo sapiens sapiens komt voor in Europa vanaf zo’n 35.000 jaar geleden.

Een antwoord op die vraag hangt af van de interpretatie die men geeft aan de vondsten van fossielen van oudere datum in Afrika en vooral in de rest van de wereld: vondsten van de homo erectus (de voorloper van de homo sapiens) in Afrika, in het Midden-Oosten, in Java, China, in Europa; de vondsten van ‘modernere’ mensen, die een tussenvorm lijken te zijn tussen de homo erectus en de homo sapiens en die men met de vagere titel van ‘archaische homo sapiens’ aanduidt. Hij wordt ook “homo heidelbergensis” genoemd.

Die interpretatie gaat twee kanten uit:

– ofwel stelt men dat de homo erectus, de voorganger van de homo sapiens, minstens één miljoen jaar geleden uit Afrika wegtrok en op verschillende plaatsen geografisch onafhankelijk van elkaar maar volgens analoge gebeurtenissen ontwikkelde tot de verschillende mensen’rassen’, die we nu kennen (dit noemt men het multiregionaal model). Volgens die wetenschappers zou de ‘homo heidelbergensis’ het bewijs zijn van de langzame evolutie van de homo erectus naar de homo sapiens, min of meer gelijktijdig op verschillende plaatsen in de wereld.

– ofwel gaat men ervan uit dat de homo sapiens veel later dan het vorige model voorop stelt, uit Afrika wegtrok – zo’n 200.000 jaar geleden – en dat hij in een snelle globale expansie alle eerdere archaische volkeren in de hele oude wereld verving (dit is het ‘out of Africa’ model, ook wel als de ark van Noach gekend). Volgens die wetenschappers is de ‘homo heidelbergensis’ een tussenvorm tussen de homo erectus en de homo sapiens neanderthalensis.

Opteren voor één van die twee modellen heeft zo zijn consequenties: het eerste model impliceert eigenlijk dat de evolutie van de mens (en van vóór de mens) vooraf bepaalde paden heeft gevolgd, dus een soort finaliteit heeft gekend. De moderne mens ofte homo sapiens zou dus ongeveer tegelijkertijd op verschillende plaatsen in de wereld uit de homo erectus zijn ontstaan.
Het model echter van de homo sapiens, die zich vrij laat vanuit Afrika over de hele wereld zou hebben verspreid en de andere soorten zou hebben verdrongen (waarbij noch de neanderthaler in Europa en het Midden-Oosten noch de homo erectus of modernere varianten ervan buiten Afrika een betekenisvolle genetische rol zouden hebben gespeeld) laat de evolutie meer afhangen van faktoren als toeval, geluk: het had ook anders gekund.
Tot nog toe geven de vondsten van fossielen helaas nog geen uitsluitsel over deze zaak: beide modellen hebben hun argumenten en verdedigers. Toch lijkt het ‘out-of-africa’ model het te zullen halen. Zie hiervoor het artikel van Donald Johanson (de man, die “Lucy” vond, zie later)!

Tot voor een paar decennia had het multiregionaal model de voorkeur: de anatomist en paleoanthropoloog Alan Thorne, van Camberra in Australië, is er de vurigste promotor van.
En wel als gevolg van de vondsten van menselijke fossielen in Zuid-Australië: de fossielen gevonden aan het Mungo-meer aldaar bleken afkomstig van homo sapiens en 25.000 tot 32.000 jaar oud te zijn; die ten Zuiden van dat meer, in Kow Swamp waren recenter, tussen 9.000 en 15.000 jaar oud, maar leken primitiever, robuuster dan de vorige. Thorne legt dit uit als een resultaat van een dubbele migratie van moderne mensen naar Australië, en wel vanuit Java, waar een derde van de gekende homo erectus vandaan komen: hij ziet een continue lijn tussen specimens van de homo erectus, in Java en in China gevonden, en de homo sapiens, gevonden in Australië.

De laatste vijftien, twintig jaar zijn echter vondsten gedaan, die de theorie als zou ook de homo sapiens, onze voorouder, uit Afrika stammen en pas zo’n 200.000 jaar geleden Afrika hebben verlaten, kracht bijzetten.
Vondsten:

– aan de Klasies Rivier in Zuid-Afrika werden resten gevonden van homo sapiens, van tussen 75.000 en 115.000 jaar oud. In de grotten waar ze werden gevonden, vond men ook beenderen van heel wat dieren: eland, kudu, hartebeest, olifant, otter, zeehond enz. Bijna geen vis- of vogelbeenderen: blijkbaar bestond boog en pijl nog niet.

– de oudste Chinese moderne mensen uit de bovenste grot van Zhoukoudian, ongeveer 25.000 jaar oud, waarvan de meeste schedels qua maten zeer gelijken op die van de Cro-Magnon homo sapiens uit Frankrijk

– de schedel van Dali, in Noord-China, tussen 180.000 en 230.000 jaar oud, met heel wat primitieve trekken (gelijk bij de homo erectus) maar met meer herseninhoud en een groot, plat gezicht dat bij alle vroege moderne mensen kenmerkend is

– de vondsten tenslotte uit Afrika zelf: Jebel Irhoud 1 (Marocco), tussen 100.000 en 200.000 jaar oud, nog enigszins primitief, maar met toch al onmiskenbare moderne trekken; Omo 1, in Zuid-Ethiopië, 130.000 jaar oud en tot nog toe het oudste fossiel van de moderne mens; de fossielen uit twee grotten in Israël, Skhul en Qafzeh, waar moderne menselijke specimens zijn gevonden van zo’n 90.000 jaar oud.

Chris Stinger, van het Londense Natural History Museum is dan ook een vurige pleitbezorger van het ‘out of Africa’ model: voor hem is het duidelijk dat al deze ‘archaïsche homo sapiens’ fossielen verwante kenmerken vertonen, die er op wijzen dat ze van eenzelfde oorsprong zijn: de homo sapiens, vanuit Afrika verspreid over de rest van de wereld, waar ze de overige bevolkingen hebben vervangen. Wellicht waren ze efficiënter in het beheersen van de natuur, waren ze talrijker, speenden ze hun kinderen vroeger, en leefden ze langer dan de Neanderthalers en andere archaïsche volken.
Door middel van computeranalyse van een soort DNA, dat enkel via de moeder wordt overgeërfd had de biochemicus Allan Wilson in 1987 aangetoond dat alle moderne mensen terug te voeren waren tot een vrouwelijke oer-moeder zo’n 200.000 jaar geleden in Afrika. Later zijn andere wetenschappers tot andere conclusies gekomen uit dezelfde testen. Maar de theorie van Wilson heeft ophef gemaakt. Hij was het ook die door moleculenonderzoek tot de bevinding kwam dat de mens slechts 5