Het christendom: wezen en geschiedenis
C. II Het oecumenisch-hellenistische paradigma van de christelijke oudheid.
Een verandering van paradigma kan gebeuren op kleine schaal, bv. de overgang van de viering van de sabbat naar de viering van de zondag. Of op middelgrote schaal: bv. de overgang van een apocalyptische visie op Christus (Christus als het einde der tijden) naar een vroegkatholieke visie (Christus als het midden der tijden). Of op grote schaal: bv. de overgang van joodschristendom naar heidenschristendom, een overgang die zich manifesteert in de leer, de instelling van de kerk en de maatschappij. Een dergelijke overgang op grote schaal grijpt plaats over een periode van verschillende jaren of eeuwen en sluit talrijke overgangen op middelgrote en kleine schaal in. Bij een dergelijke verandering gaat het ook nooit om enkelingen of eenmalige gebeurtenissen of symptomen. Wel kunnen enkelingen daarbij als katalysator een revolutionaire rol spelen.
In het geval hier is het nieuwe paradigma niet zo maar plotseling aanwezig in de derde/vierde eeuw, maar werd het reeds voorbereid en aangekondigd in de eerste eeuw na Christus.
C. II. 1 Paulus als initiatiefnemer van de paradigmatische overgang.
Paulus die een jood was, zelfs een farizeeër (=een kenner en beschermer van de joodse Wet!), en zich op spectaculaire wijze bekeerde tot het geloof in Christus, speelde een sleutelrol in die overgang.
De hellenistische joden, die na de moord op hun voorman, Stefanus, naar Antiochië waren gevlucht, waren hem voorgegaan in hun opening naar de ‘heidenen’ (de niet-joden) toe. Uitgerekend in Antiochië sluiten de eerste niet-joden zich aan, en wordt de stad het centrum van de heidenmissie. Het christendom wordt daar een stadsfenomeen (een paradigmaverandering op kleine schaal!) – op het einde van de antieke tijd zullen de niet-christenen, de heidenen, pagani worden genoemd (païens in het Frans) dwz inwoners van het dorp. En de taal van het heidenschristendom in de steden wordt het