andrebogaert.be

C.III Het Rooms-katholieke paradigma van de Middeleeuwen

C.III.12 De Contrareformatie (vervolg)

Het is ook onder katholieken niet genoeg geweten dat de hervorming van de kerk onder Paulus III een echte hervorming had kunnen zijn en niet slechts een restauratie. Uiteraard is ze beïnvloed geweest door de opkomst van het protestantisme, maar in de kern was de bijbel de maatstaf voor de vele hervormers rond de paus, en wel onder invloed van mannen als Erasmus. Maar na diens dood in 1536 zet die hervorming zich helaas niet door. In 1542 wordt Rome middelpunt van de inquisitie voor alle landen, met de oprichting van het Sacrum Officium Sanctissimae Inquisitionis. Een sleutelfiguur is dan de conservatieve kardinaal Gian Pietro Caraffa, die in 1555 als paus Paulus IV de restauratie doorzet en alle vroegere ijveraars van de echte hervorming neutraliseert.

Op het concilie van Trente, dat in 1545 begonnen was en zich voortsleepte tot in 1563, waren de conservatieven in de meerderheid en hadden de gezanten van de paus het eerste woord. Het is dus niet echt een oecumenisch concilie geweest maar een pausconcilie, waar bijna uitsluitend prelaten uit Italië en Spanje aan deelnamen.
In de decreten over de leer wordt de juiste leer vastgelegd over erfzonde, rechtvaardiging, sacramenten, eucharistie, vagevuur, aflaten. In de disciplinaire decreten wordt de hervorming aangevat: over het huwelijk, de vorming van de clerus en oprichting van seminaries, benoeming en verplichtingen van bisschoppen en kardinalen, enz. Geen woord echter over de hervorming van het pausdom.
Het is duidelijk dat heel wat van die hervormingen vertrokken van de nood tot hervorming van de katholieke kerk. Maar het raam, waarbinnen die gebeurt, is de strijd tegen het protestantisme. De Contrareformatie is niet ná Trente, maar mét Trente begonnen. De binnenkerkelijke hervorming is niet een middel geweest om tot verzoening en hereniging te komen met de reformatoren, maar om ze te bestrijden. Om Europa terug te winnen voor het katholicisme.
Een voorbeeld, dat dit ten volle illustreert, is het decreet over de eucharistie. Die krijgt niet vanuit het inzicht van de reformatoren een nieuwe betekenis en vormgeving, ze wordt eenvoudig

Op het eerste gezicht is het een beetje raar het boek van Cervantes, dit jaar 400 jaar oud, te verbinden aan de Verlichting. Maar bij het lezen van dit artikel wordt alles duidelijk: met zijn boek (dat in 2002 nog werd geprezen als de beste roman aller tijden) nodigt Cervantes ons uit ons verstand te gebruiken. Zoals Kant in 1784 al zei: de verlichting is het verlaten, door de mens, van de onrijpheid, waar hij zelf de schuld van is. Dus toch weer Cervantes lezen? Ik probeerde het zelf, enkele jaren terug, zonder succes…

Met de dood van Philip Morrison, de laatst levende pionier van het atoomproject, verdwijnt volgens de auteur ook de laatste wetenschapper, die in de lijn van Oppenheimer en andere zich heeft uitgesproken tegen het nucleaire gevaar. Zijn dood heeft niet enkel een leegte achtergelaten, maar ook een stilte, die ongemakkelijk maakt. De wetenschappers van vandaag doen er helaas het zwijgen aan toe.

C.III Het Rooms-katholieke paradigma van de Middeleeuwen

C.III.12 De Contrareformatie

In dit en volgend hoofdstukje bespreekt Küng de reactie van de katholieke kerk op de reformatie en op de moderniteit. Dus op de verdere geschiedenis, tot vandaag, van het Rooms-katholiek paradigma. Daarna komt hij in de volgende secties terug op het nieuwe protestants-evangelische paradigma en tenslotte op het moderne.

Tegenover de nieuwe christelijke kerken, die door de reformatie in het Westen zouden ontstaan en een geweldige religieuze, politieke en sociale dynamiek zouden ontvouwen, werd de pauskerk in het defensief gedrongen en gedwongen tot reactie. De verwachte ineenstorting van het roomse systeem bleef weliswaar uit. Wel heeft de reformatie gezorgd voor een katholicisme van middellandsezee-signatuur, in Italië en Spanje (en later in de overzeese gebieden).
Reeds vóór de reformatie was er sprake van hervorming in de kerk. De impulsen ging uit van humanisten zoals Erasmus, en vertoonden zich het eerst in Spanje. Daar hadden Ferdinand en Isabella de christelijke reconquista (herovering) afgesloten en een zuiver katholiek rijk gesticht, dat bovendien onder Karel V aan de kerstening van de nieuwe wereld zijn beste krachten wijdde. Dat ondanks het feit dat ook de inquisitie in die tijd een nieuwe impuls kreeg

C.III Het Rooms-katholieke paradigma van de Middeleeuwen

C.III. 11 De crisis van het Rooms-katholieke paradigma (slot)

De Renaissancepausen en de onmacht tot kerkhervorming

De Renaissance heeft in de kerk geen algemene ingrijpende veranderingen teweeg gebracht, tenzij men de italianisering van paus en curie als zodanig wil zien. De pausen uit die periode bevorderden vol ijver de geest van de Renaissance: één van de voorbeelden ervan is natuurlijk de Sixtijnse kapel. Van de ambitie van de vroegere pausen om over de hele wereld te heersen was slechts het bezit van een middelgroot Italiaans territorium overgebleven, één van de vijf grotere Italiaanse machtscentra naast het hertogdom Milaan, de republieken Florence en Venetië en het koninkrijk Napels. Door een frenetieke bouwwoede en bevordering van de kunst wilden de pausen zichtbaar tot uitdrukking brengen dat de hoofdstad van het christendom tenminste ook het centrum was van kunst en cultuur.
Dit ging allemaal ten koste van de hervorming van de kerk, die natuurlijk een heel andere mentaliteit had geëist van die pausen. Ze waren tenslotte heel gewone Italiaanse renaissance- vorsten, die niet terugschrokken voor intriges en moord in het besturen van hun pauselijke staat. Wie heeft al niet gehoord van de pausfamilies della Rovere, Borgia en van de Renaissancepausen Innocentius VIII en vooral Alexander VI? Zij waren zo bezig met de uitbouw van hun eigen macht, dat ze niet door hadden dat in 1517 een onbekende monnik Martin Luther zou zorgen voor een paradigmaverandering, die aan hun universele aanspraak op macht ook in het Westen voorgoed een einde zou maken.

C.III Het Rooms-katholieke paradigma van de Middeleeuwen

C.III lll De crisis van het Rooms-katholieke paradigma (vervolg)

De renaissance: een nieuw paradigma?

Het begrip

Je zal ze altijd en overal vinden: mensen, die de wereld willen veranderen. En die daarom ingaan tegen allerlei verspreide vooroordelen. Geld, dat je steekt in milieuvriendelijke technieken en maatregelen, mag je nooit als ‘kost’ in je begroting inschrijven, maar als ‘investering’. Want het is geen verloren geld. Zo heb je het nog maar eens gehoord van een ander.

Wat zich in Ecuador afspeelt, is heel belangrijk voor het hele Latijns-Amerikaanse continent: er waait daar blijkbaar een nieuwe wind. Dat die volgens het artikel in de ogen van sommigen niet in de richting van ‘democratie’ zou waaien, heeft volgens mij meer te maken met de politiek van de grote boeman in het Noorden, die zo’n zware hypotheek legt op het woord ‘democratie’, dat dit woord maar al te vlug wordt vereenzelvigd met fenomenen als verdrukking, economische uitbuiting, hypocriete politiek, tegenstand tegen eigen ontwikkeling en identiteit.

De laatste week stonden de kranten en tijdschriften vol met artikels over de nieuwe paus. Het leek me dus nutteloos daarnaar te verwijzen. Ik wil toch één uitzondering nog maken. Een artikel uit de New York Times, dat opgesteld werd met medewerking van vroegere collega’s-theologen uit de universiteit van Tübingen in Zuid-Duitsland, waar ook Küng ooit doceerde. Het verklaart wel iets van de roep dat met de nieuwe paus de kerk nog maar eens gekozen heeft voor het verleden. En laat de toekomst toch een beetje open.

C.III Het Rooms-katholieke paradigma van de Middeleeuwen

C.III.11 De crisis van het Rooms-katholieke paradigma (vervolg)

De

C.III Het Rooms-katholiek paradigma van de Middeleeuwen

C.III.11 De crisis van het Rooms-katholieke paradigma

De triomf van het pausdom in zijn strijd tegen de keizer slaat in die dertiende eeuw relatief vlug om in een totale vernedering van de pauselijke macht. Terwijl Innocentius III in het begin van die eeuw het toppunt betekende, is voor Bonifatius VIII aan het einde daarvan de vernedering volkomen.
Kort samengevat: in 1294 wordt meer dan twee jaar nadat de vorige paus is gestorven een wereldvreemde tachtigjarige benedictijnermonnik paus: Celestinus V. Maar reeds na vijf maanden bedankt hij voor de eer en Bonifatius VIII volgt hem op. Deze laatste is een scherpzinnige jurist en onverbiddelijk machtsmens met naar het schijnt pathologische trekken. In 1296 verklaart hij in een bulle

Het is weer wat stiller geworden rond Oekraïne. Wellicht ten onrechte, want wat zich daar heeft afgespeeld zal hoe dan ook zijn weerslag hebben op de machtige buur Rusland en zijn nieuwe ‘tsaar’ Putin.