Het Christendom: wezen en geschiedenis
h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie
h5. C.IV.2 Het consequent reformatorisch protestantisme (slot)
Protestantisme als wereldmacht.
Calvijn heeft het protestantisme tot een wereldmacht gemaakt: hij heeft een internationaal kerkelijk netwerk tot stand gebracht, door vrienden en leerlingen in alle landen (vooral in Frankrijk: de Hugenoten, maar ook in Engeland: aartsbisschop Cranmer en in Schotland: John Knox), door correspondentie, door boekverzendingen, door wetenschappelijke traktaten, door het ontwerp van documenten over de grondslagen van het geloof (Catéchisme; Confession de Foi; Discipline Ecclésiastique).
Alleen met de Duitse Luteranen kwam het tot een strijd rond het Avondmaal. Luther interpreteerde de aanwezigheid van Christus in het Avondmaal nog als ‘reëel’, Zwingli noemde ze ‘symbolisch’, Calvijn wou beide ernstig nemen en die aanwezigheid zien als ‘geestelijk’, dwz slechts reëel voor de gelovigen bij het eten en drinken van brood en wijn. Maar deze opvatting voerde tot een definitieve breuk tussen de aanhangers van Luther en die van Calvijn.
Onder de invloed van Calvijn hebben zich in de komende eeuwen in Europa (en daarna ook in Amerika) bewegingen ontwikkeld, die Max Weber de bewegingen van het ascetisch protestantisme heeft genoemd: het Methodisme (in het Engeland van de achttiende eeuw binnen het Anglicanisme ontstaan), het Pietisme (vooral in het Engelse en Hollandse Calvinisme), het Baptisme (in Engeland, Frankrijk en later in Amerika) en het Puritanisme (een verzamelnaam, sinds de 17e eeuw, van een aantal bewegingen in Holland, Engeland en Amerika: Congregationalisten, Mennoniten, Quakers enz.).