Het Christendom: wezen en geschiedenis
h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang
h5. C.V.4 De revoluties in cultuur en theologie (vervolg)
Verdraagzaamheid en relativering van het christendom
Na de dertigjarige oorlog kwam het in het midden van de zeventiende eeuw tot een groeiende religieuze verdraagzaamheid. De vrijheid van denken zette zich door niet enkel in de filosofie en natuurwetenschap, maar ook in de politiek en de religie. De uit Spanje verdreven Joden en Moren ontwikkelden allerlei initiatieven in andere steden. De Hugenoten, door Lodewijk XIV uit Frankrijk verdreven, werden in Pruisen, in Holland en Engeland suksesrijke zakenlui en wetenschappers. Vandaar dat de zuidelijke katholieke landen in steeds grotere mate op wetenschappelijk, technisch en economisch gebied achterbleven bij de rest van Europa.
Een andere ontwikkeling is even fundamenteel geweest voor de ontwikkeling van het moderne denken. De berichten en belevenissen van ontdekkers, missionarissen en kooplui deden het inzicht groeien dat de christelijke religie niet zo enig in zijn soort was als men tot dan toe had geloofd. Hoe meer men te weten kwam over die nieuwe landen, culturen en religies, des te meer werd het eigen Europees getinte christendom gerelativeerd.
Vooral de christelijke missie in Azië heeft een enorme weerslag gehad op het christendom in Europa. Waarom? De stichter van de Chinamissie aan het einde van de zestiende eeuw was de Italiaanse Jezuïet Matteo Ricci (vanaf 1583 in China, vanaf 1601 in Peking). Hij had zich in kledij, taal en gedraging verregaand aangepast aan de Chinese manier van leven. Hij was een christen in de gedaante van een confuciaanse geleerde. Daar kwam in Rome en bij de andere orden tegenstand tegen: de Jezuïeten werden ervan beschuldigd een uitverkoop van het christendom te organiseren. Dat liep uit op een grote rel, die dan als de eigenlijke ritenstrijd uitbrak, toen in 1634 Dominikanen en Franciscanen in China aan hun missie begonnen.
Ondertussen floreerde de missie in China. In 1692 werd zelfs door de belangrijkste keizer van de nieuwe Manchu-dynastie K