Open samenleving en tribalisme
Een interessante uiteenzetting over tribalisme, met als leidraad het boek van Popper over de open samenleving en zijn vijanden. Volgens Popper waren de totalitaire systemen van de communisten en de nazis vormen van tribalisme. Wat tribalisme juist betekent en wat Popper eronder verstond vind je in dat artikel van Roger Sandall. Reeds eerder (op 12 oktober) heb ik een artikel van die Australistische auteur over de vergelijking tussen het erfgoed van de Mayas en dat van de Grieken onder uw aandacht gebracht.
december 13th, 2005 at 19:33
wat is tribalisme
december 14th, 2005 at 15:31
In het woord ‘tribalisme’ vinden we het Franse woord ‘tribu’ (=stam) terug. De Fransen hebben het woord op hun beurt overgenomen van de Romeinen, die in het begin van hun geschiedenis in de stad Rome ingedeeld waren in ‘tribus’, stammen (o.m. de Latijnen en de Sabijnen), en nog eeuwenlang zouden bijeenkomen ‘volgens stammen’: de comitia tributa.
Maar de Fransen hebben het woord ‘tribalisme’ wellicht van de moderne anthropologen, die de stammen in Afrika bestudeerden. Samenleven in ‘stammen’ biedt het individu, dat er deel van uitmaakt, het voordeel van veiligheid, zekerheid, vertrouwdheid, bescherming: dingen die een mens blijkbaar nodig heeft om zich als gezond mens te ontplooien. Maar het veroorzaakt niet zelden ook het andere : collectieve haat en weerstand tegen de ‘vreemde’: die van een andere stam (of land, of dorp), die een andere taal spreekt, andere eet- en leefgewoonten heeft, een andere God aanbidt enz. Ook dit is blijkbaar iedere mens wel enigszins ingelepeld, in de mate dat hij zich verbonden weet en voelt met de andere mensen van zijn stam, land, dorp…
Vandaar de vele verhalen over twisten, oorlogen, vetes tussen stammen: het begint al bij de Romeinen (de roof der Sabijnse maagden door de Latijnen, ons beter wellicht bekend van het schilderij van Rubens, dan van de geschiedenis van Rome), maar is tot de dag van vandaag al of niet verborgen aanwezig in heel veel mensen en gemeenschappen van de wereld.
In het ‘beschaafde’ en ‘ontwikkelde’ Europa spreekt men niet van ‘stammen’, maar van ‘volkeren’. En ook hier kennen we de oorlogen en twisten maar al te goed. We zijn er sinds de laatste wereldoorlog enigszins (tot onze scha en schande) op vooruit gegaan: we voeren geen echte oorlogen meer, maar verbaal geweld tussen Engelsen en Fransen, tussen Duitsers en Fransen, tussen… Belgen en Nederlanders, duikt hier en daar helaas nog op. Het stadium van het dorp, een gesloten gemeenschap, die zich afzette tegen de nabije dorpen (wee de jongen, die probeerde aan te pappen met een meisje uit een ander dorp), zijn we gelukkig al een hele tijd voorbij.
Het woord ‘tribalisme’ verwijst dus naar die mentaliteit van geslotenheid, afweer van het ‘vreemde’: het wordt een beetje als primitief bestempeld, maar is blijkbaar nog niet zo ‘primitief’ als we zouden denken en hopen.