Een heel interessant interview over de figuur van de filosoof Baruch Spinoza, en de betekenis die deze heeft gehad voor onze tijd. Een intrigerende figuur, die Joodse filosoof, die zijn hele leven geworsteld heeft met zijn joods zijn en ook in zijn tijd door zijn joodse medemensen niet werd aanvaard.
Europa in de eerste helft van de zeventiende eeuw (1600-1650)
Inleiding:
Europa in 1600.
Op het einde van de zestiende eeuw waren er in Europa grofweg vier machtscentra in ontwikkeling:
Engeland, dat een eigen ontwikkeling volgde en door de ontwikkeling van de vloot en de handel met de overzeese gebieden weldra zou uitgroeien tot de grootste zeemogendheid (tegen het einde van de zeventiende eeuw)
De Verenigde Provincies, in opstand gekomen tegen Spanje en machtig aan het worden dank zij de vloot en de handel, met Amsterdam als opvolger van Antwerpen als handelscentrum.
Frankrijk, dat onder de nieuwe dynastie van de Bourbons, begonnen met Hendrik IV (+1610) zich zal ontwikkelen tot een absolute monarchie en zal streven naar een vorm van hegemonie in Europa.
De Habsburgers tenslotte, in een Spaanse en Oostenrijkse tak. De Spaanse Habsburgers (met Karel V en Philips II) hadden gepoogd in de zestiende eeuw hun hegemonie over de zee en over Europa te vestigen, maar vonden Engeland op hun weg (1588: vernietiging van de Armada). In de eerste helft van de volgende eeuw, de zeventiende, zullen de Oostenrijkse Habsburgers, onder Ferdinand II, proberen aan Centraal Europa hun hegemoniaal gezag op te leggen. Dit is de betekenis van de Dertigjarige Oorlog, die begon als een godsdienstconflict en eindigde als een politiek conflict. Resultaat zal zijn een nog grotere verbrokkeling en verval van het Duitse rijk en van Centraal Europa, een totale ineenstorting van Spanje en Portugal, de rijzende kracht van Frankrijk op het continent en die van Engeland en de Nederlanden op zee en in de overzeese gebieden, ten koste van Spanje en Portugal.
Portugal tenslotte komt in 1580 in handen van Philips II. Spanje zal er tot in 1640 mee verenigd zijn. Hiermee is ook de rol van grote mogendheid, die het land sinds de 15e eeuw had gehad, uitgespeeld. De reden ervoor is zo ongeveer dezelfde als die waarom Spanje na de 16e eeuw van het toneel der grote naties verdween.
In de 15e eeuw was Portugal begonnen met het verkennen van de wereldzeeën: dit gebeurde onder impuls van Hendrik de Zeevaarder, die zich onderscheiden had in de strijd om Ceuta in het Noorden van Afrika, en daarna, als een soort kruisvaarder (want hij was heel vroom) de Westkust van Afrika liet exploreren,om het christendom te verspreiden en terloops ook wat geld te vinden.
Na zijn dood in 1460 slaagde Vasco da Gama erin de zeeweg naar India te vinden om de Kaap de Goede Hoop heen. Ondertussen had Portugal in Afrika de slavenhandel, die een bron van hoge inkomsten was, weer opgenomen. In 1452 kreeg Hendrik de Zeevaarder van de paus het recht de inboorlingen van de ontdekte gebieden tot slavernij te brengen. Hij betaalde de verkenning van de kust van Afrika met de opbrengsten van die slavenhandel. De bedoeling of liever het resultaat van het vinden van de zeeweg naar India was het doorbreken van het monopolie, dat Venetië en Genua tot dan toe hadden, van de handel (specerijen en zijde) van Europa met Azië.
Omdat de koning van Spanje na de ontdekking van Amerika door Columbus voor moeilijkheden vreesde met Portugal, dat op het punt stond via kaap de Goede Hoop India te bereiken en de zeevaartweg van de zijde voor zich wilde behouden, riep hij de bemiddeling in van de paus: in 1494 werd het domein tussen Portugal en Spanje verdeeld volgens de meridiaan, die 370 mijl ten westen van de Kaap Verdische eilanden liep. Zo verdeelden de beide landen de heerschappij over de wereld onder elkaar nog voor hij goed was ontdekt. Pas in 1507 zal de Florentijn Amerigo Vespucci, die in opdracht van de koning van Portugal naar Brazilië reisde, beseffen dat het nieuwe ontdekte continent een vasteland was. Het kreeg de naam Amerika.
Dank zij de overmacht van hun artillerie waren de Portugezen op korte tijd in Azië en Afrika meester van 20.000 km. kust. De Arabische zeemacht, die tot dan toe de zeevaart in en om de Indische en Stille oceaan beheerste, werd vernietigd. Een ramp ook voor Venetië. Goa werd in India de hoofdstad van de Portugeze bezittingen. Malacca, Canton (China) werden door de Portugezen bezocht en bezet. De invoer van specerijen uit India bracht de koning van Portugal enorm veel geld op. Maar die en de andere kapitalen, die uit de kolonisatie Portugal binnenstroomden, gebruikte de koning niet of nauwelijks voor het economisch leven, maar voor de weelde en het prestige van het koninklijk hof en ten dienste van een absolutistische politiek. De handel kwam in de handen van vreemdelingen, vooral van de Antwerpse kooplieden, en de eigen Portugese handelsvloot geraakte in verval. De ellende van de landelijke bevolking en het moreel ervan ging zienderogen achteruit. In een eeuw tijd was Portugal bankroet. In 1580 kwam het onder de heerschappij van Philips II van Spanje.
De Tudors in Engeland:
Hendrik VIII (1509-1547) slaagde er niet in, ondanks een weelderige hofhouding, de Engelse financies ernstig te verzwakken. Ondermeer komt dit doordat Engeland in die 16e eeuw op profijtige manier oorlog voerde, en omdat Hendrik de door de reformatie vrijgekomen kerkelijke goederen liet beheren door een aantal getrouwen die een nieuwe soort adel, trouw aan de kroon, zouden gaan vormen. Het parlement zat ten tijde van de Tudors vol getrouwe edellieden en ook het lagerhuis was bevolkt met landjonkers en kleinere landheren, die hun aanzien aan het koningshuis te danken hadden. Die landjonkers in het lagerhuis waren jongere zonen van de edelen, die in Engeland de adellijke titel niet erfden; zo was het aandeel van de roerige burgers daar minder groot.
Na de dood van Hendrik kwamen er godsdienstige problemen: Edward VI, die jong stierf, werd opgevolgd door Mary Tudor, dochter van Katharina van Aragón (die de eerste vrouw was van Hendrik VIII), gehuwd met Philips II van Spanje, en streng katholiek gebleven. Ze voerde het katholicisme weer met harde hand in en kreeg daardoor de bijnaam van Bloody Mary. Ze stierf echter jong en werd opgevolgd door Elisabeth I, dochter van Hendrik VIII en Anna Boleyn, zijn tweede vrouw. Elisabeth was protestant en onder haar bewind kwam het anglicanisme op stevige poten te staan. Tevens kreeg Engeland natuurlijk in Philips II een geduchte vijand. De koningin van Schotland, Mary Stuart, katholiek, moest onder druk van de Calvinisten daar met John Knox Schotland uit, en zocht haar toevlucht bij Elisabeth. Zij was immers de troonopvolgster in Engeland als Elisabeth I kinderloos zou sterven. In London aangekomen, werd ze in de Tower opgesloten en later ter dood gebracht.
Toppunt van de strijd tegen Spanje was de overwinning van de Engelsen op de onoverwinnelijk geachte Spaanse Armada in 1588. En onder Elisabeth neemt ook het Iers vraagstuk een aanvang. De periode van Elisabeth is ook die van Shakespeare (1564-1616).
De Franse godsdienstoorlogen (1562 tot 1598).
Frankrijk had onder Frans I de dreigende omsingeling door Karel V weten te voorkomen, maar de hofhouding van Frans I en de talrijke oorlogen hadden het ook financieel aan de rand van de afgrond gebracht. Na Frans I was het ook uit met de krachtige vorsten van het huis Valois. Zijn opvolger Hendrik II en zijn kleinzoons, sterk onder de invloed van hun moeder Katharina de Medicis konden niet voorkomen dat het land ten offer viel aan de grootste verwarring, als gevolg van die oorlogen.
De Calvinisten, onder de naam Hugenoten (Eidgenossen), hadden gretig gehoor gevonden bij de adel, de opkomende kapitalisten en de middenstand. Het gewone volk werd weinig of niet door het protestantisme beroerd, behalve misschien in het zuiden waar eertijds de Albigenzen of katharen hadden geleefd. De Calvinisten, eerder anti-monarchaal, zullen steun zoeken bij Engeland, de katholieken bij Spanje. De koning zal proberen een bemiddelende rol te spelen.
In 1572 heeft de Bartholomeusnacht plaats, een nacht waarin in Parijs alleen al een 3000 protestanten worden vermoord samen met hun leider, admiraal de Coligny. De godsdienstoorlog eindigde meer dan 25 jaar later, als Hendrik van Navarra als Hendrik IV die eerste koning werd uit het huis van de Bourbons. Om als koning te worden aanvaard had hij zich wel weer tot het katholicisme moeten bekeren, maar
Een interessant artikel dat de geschiedenis schetst van de uitvinding van het kernwapen, de proliferatie ervan en de (vergeefse) pogingen om die proliferatie tegen te gaan. Alle landen, die in navolging van de VS kernwapens produceerden, wisten dat zo goed te verbergen en zo hard te liegen, dat de inlichtingendiensten telkens weer verrast werden: Rusland als eerste uiteraard, daarna China, Israël, Noord-Korea, Pakistan en India. Met Iran lijkt de geschiedenis zich te herhalen. Niet erg prettig vooruitzicht.
4. Philips II en het buitenland
Tijdens het bewind van Philips II krijgen we als voornaamste gebeurtenissen: de opstand van de Nederlanden tegen het Spaanse bewind (vanaf 1567), de Franse godsdienstoorlogen (1562-1598) waar Philips probeerde in tussen te komen ten gunste van de katholieken, en de definitieve vestiging van het Anglicanisme in Engeland onder Elisabeth I (1558-1603) waartegen Philips met zijn vloot, de Armada, in 1588 te pletter liep.
De opstand van de Nederlanden (1567 en volgende) had godsdienstige, economische en politieke oorzaken.
De noordelijke provincies waren sterk door het Calvinisme bewerkt, in de zuidelijke provincies was de hogere stand katholiek gebleven, terwijl de lagere standen sympathiseerden met de geloofshervormers, vooral met de Wederdopers en de Calvinisten. Van hen uit zou trouwens een beeldenstorm vertrekken, die in het zuiden en noorden enorme ravages aanrichtte en waar de hogere standen huiverig tegenover stonden.
De economische motieven waren duidelijk: de Hollandse en Zeelandse schippers hadden ten dele de handel rond de Baltische zee van de Hanze overgenomen en waren tegen elke vorm van Spaans mercantilisme en voogdij.
Politiek stonden de hogere standen achter de eis voor het behoud van hun traditionele politieke vrijheden tegenover het absolutisme van Philips.
Dank zij de acties van de bos- en watergeuzen (zo genoemd naar het franse
De moraal in deze éénentwintigste eeuw zal volgens Kaplan draaien niet rond de strijd tussen voorstanders van de evolutie en voorstanders van het Intelligent Design, ook niet rond het gebruik van stamcellen, maar rond de ontwikkeling van de genetische technologie. Veel mensen, de paus op kop, maken zich daar zorgen over. Niet helemaal terecht, zegt de auteur: genetische ‘manipulatie’ is een zeer ingewikkeld proces, op gang gebracht door wetenschappers, die heus geen mensen zijn zonder morele standaard. Alleen moet de kloof tussen de wetenschappers en de niet-wetenschappers zoveel mogelijk gedicht worden.
We weten niet beter of de Kelten, Hunnen, Vandalen en Goten waren ‘barbaren’. Dat danken ze aan de Romeinen. Maar we zouden nu beter moeten weten , althans volgens ex-Python Terry Jones. De Romeinen hadden vooral een goed georganiseerd leger en maakten betere propaganda, waarin we zonder verder na te denken getuimeld zijn. Benieuwd wat de echte historici daarvan zouden denken.
3. Philips II, zoon van Karel V.
In 1556 doet Keizer Karel V troonafstand. Dit is een belangrijke datum, want dan houdt de politiek op van het wereldimperium, die de regering van Karel had gekenmerkt. Zijn zoon Philips II kreeg Spanje, de koningrijken Napels en Sicilië, het hertogdom Milaan, de Nederlanden, Franche-Comté en het koloniale Spaanse rijk. Zijn broer Ferdinand I erfde de keizerskroon en de bezittingen van het huis der Habsburgers in Duitsland. De keizerskroon keert dus terug naar Duitsland, om daar nog slechts over een gewoon feodaal koninkrijk te heersen. De macht zit geconcentreerd in Spanje en in het uitgestrekte zeevaartrijk. Philips II was door zijn moeder, Isabella van Portugal, bovendien erfgenaam van Portugal, en door zijn huwelijk met Mary Tudor verbonden met Engeland. Zo ontstond rond de Atlantische oceaan een groots geheel
De nieuwe vondst van het fossiel van een dier, dat noch vis noch viervoeter was maar een overgangsvorm, uit het Devon (270 miljoen jaar terug), heeft nog maar eens een stuk van ons lang verleden geopenbaard. Dit artikel van de vinder, geschreven voor de vondst werd bekend gemaakt in maart j.l., wijst op het belang van dergelijke vondsten voor de ontsluiting van het ‘mysterie’ van onze evolutie.
Met het verbond tussen Frankrijk en Turkije begon de tweede ronde van de strijd: Frans I, de Turken, de protestantse vorsten, de Zwitsers, de Engelsen (die nu onder Hendrik VIII zich van het pauselijk gezag hadden losgescheurd) tegen Karel V. Het verging Karel aanvankelijk slecht, maar toen Hendrik VIII van Engeland, uit schrik voor het Frans-Turkse gevaar op zee (Engeland was vooral daar in geïnteresseerd) de zijde van Karel V koos, kwam het tot een status-quo, de Vrede van Crespy in 1544.
Profiterend van deze wapenstilstand riep de paus in 1545 het concilie van Trente bijeen, dat de kerk intern moest hervormen. De keizer deed zijn duitje in het zakje door tegen de protestantse vorsten ten strijde te trekken en hen te verslaan. Deze zege zou echter rampzalige gevolgen hebben: de katholieke vorsten in Duitsland schaarden zich aan de zijde van de protestantse tegen de keizer. Het conflict was niet zozeer meer een conflict tussen protestanten en katholieken. Het werd een conflict tussen twee bijna onoverbrugbare politieke visies: die van de Middeleeuwen, vertegenwoordigd door het feodale Duitsland, waar politieke chaos heerste en verdrukking van het volk door de vorsten, die niets dan familiebelangen vertegenwoordigden, en die van de moderne tijden, met als grote voorvechter de keizer als koning van Spanje en vorst der Nederlanden. De godsdienstvrede van Augsburg van 1546 was een laatste poging van Karel V om tot een godsdienstige verzoening te komen. In feite is het mislukt en van dan af moest Karel V zich neerleggen bij de idee dat het Heilige Roomse Rijk geen zuiver katholiek rijk meer was. De Fransen, die zich met de Duitse protestanten tegen Karel V hadden gekeerd, kregen onder de opvolger van Frans I, Hendrik II, de bisdommen Metz, Toul en Verdun,