GESCHIEDENIS VAN DE ISLAM: Deel IV (5)
De gevolgen van al deze ontwikkelingen voor de bevolking van de moslimstaten was enorm. Het besef van de kracht van Europa drong stilaan door tot de brede lagen van de bevolking. Er ontstond een nieuwe ontwikkelde klasse, opgeleid in scholen waar westerse leraren les gaven. Een nieuwe generatie kwam naar voor, die niet meer geworteld was in de traditionele islamitische leer en bloot stond aan de intellectuele wind uit het westen. Voor moslims, bij wie de islam de kern van hun wezen was, leidde dit tot het grote probleem: als leven in de moderne wereld veranderingen vereiste in de wijze waarop de maatschappij was geordend, moesten zij trachten die veranderingen door te voeren met behoud van hun eigen identiteit. Dit was alleen mogelijk als de islam zodanig werd geïnterpreteerd dat hij verenigbaar werd met begrippen als overleving, kracht en vooruitgang in de wereld. Dit was het uitgangspunt van de zgn. ‘islamitische modernisten’: de islam is niet alleen verenigbaar met rede, vooruitgang en maatschappelijke solidariteit, de grondslagen van de moderne beschaving, maar als hij op de juiste wijze werd geïnterpreteerd, schreef de islam deze juist uitdrukkelijk voor.
De generatie voor de eerste wereldoorlog, die met deze nieuwe ideeën flirtte, was ook de generatie, die de idee van het nationalisme begon vorm te geven. Eerst het Turkse nationalisme, als reactie op de voortdurende en toenemende druk vanuit Europa en op de teloorgang van het ideaal van het Ottomaans nationalisme. Nadat de revolutie van 1908 de positie van de sultan had ondermijnd en uiteindelijk tot de machtsovername door de ‘Jonge Turken’ had geleid, werd ook het Arabische nationalisme sterker.
Deze twee nationalismen waren op dat moment niet in de eerste plaats gericht tegen het opdringen van de Europese macht maar op identiteitsproblemen en op de politieke organisatie van het rijk: welke waren de voorwaarden waaronder de Ottomaanse moslimgemeenschap kon blijven bestaan?
Het Egyptische, Tunesische en Algerijnse nationalisme daarentegen werden geconfronteerd met de specifieke problemen van een Europese bezetting: het uitte zich dan ook in verzet tegen de bezetter.