andrebogaert.be

Het nationalisme dat in de onderscheiden Arabische landen in die jaren heerste was bestond uit verschillende elementen: een eigen historisch element, waarbij men teruggreep naar de herinnering aan een verder verwijderd, pre-islamitische verleden (bv. in Egypte), een al dan niet expliciet Arabisch element, dank zij het reveil van de Arabische taal (dank zij radio, film en kranten gevormd tot een moderne en vereenvoudigde versie vooral ook weer in Egypte) en onvermijdelijk ook een islamitisch element. Dit laatste bleef in deze periode meestal impliciet en onderhuids, omdat men de scheiding van godsdienst en politiek zag als een voorwaarde voor een succesvol nationaal bestaan, en omdat in vele Arabische staten moslims en christenen naast elkaar leefden.
Het idee van Europa als een toonbeeld van een moderne beschaving dat navolging verdiende leefde sterk in deze nationale bewegingen. Onafhankelijkheid betekende dat men door de Europese staten als gelijke werd geaccepteerd, en dat men tot de Volkenbond werd toegelaten. Modern zijn betekende een politiek en maatschappelijk leven naar Europees model.

Vanouds waren de godsdienst van de stad (van de elite) en van het platteland, al verschilden zij van elkaar, verbonden geweest door dezelfde inachtneming van gebed, ramadan en bedevaart, en eerbied voor dezelfde heilige plaatsen. Nu dreven de twee werelden van denken en handelen verder uit elkaar. In die jaren dertig leefde een groot deel van de intellectuele elite niet meer binnen de grenzen van de sjarie’a. In de republiek Turkije was de sjarie’a afgeschaft en vervangen door positief recht naar Europees model. Elders heerste een dualistisch rechtssysteem: in strafrechterlijke, civiele en handelsrechterlijke zaken werd rechtgesproken volgens Europese wetten en procedures; zaken die de persoonlijke status betroffen stonden onder het gezag van de sjarie’a en de traditionele rechters.
Belangrijkste uitzondering daarbij was het Arabische schiereiland: in Saoedi-Arabië was de hanbalitische versie van de sjarie’a de enige door de staat erkende wet en religieuze verplichtingen, zoals gebed en vasten, werden rigoureus afgedwongen door staatsfunctionarissen.