andrebogaert.be

Drie eeuwen kolonisatie hebben Amerika grondig van gelaat doen veranderen. Vooral economisch-financieel is die invloed zeer groot tot de dag van vandaag. Cultureel is Amerika een mengsel van Europese, oorspronkelijk Amerikaanse en Afrikaanse elementen.

Je kan stellen dat omstreeks 1560-70 de wildgroei van de verovering in het Spaanse Amerika door de administratie en organisatie zowat is ingedijkt. Het is ook de periode waarin een einde komt aan de decimering van de inheemse bevolking, en een zekere stagnatie optreedt: wellicht zijn de inheemsen resistent geworden t.o.v. de ziektes, door de Europeanen (en wie weet ook via de stille oceaan door de Aziaten) meegebrachte ziektes. De eerste contingenten zwarte slaven zijn in Amerika ingevoerd en vervangen de verzwakte of uitgedunde inheemse werkkracht. Op de Caraibische eilanden zijn de inheemsen trouwens zo goed als verdwenen. Portugal is Brazilië aan het inpalmen, en in Noord-Amerika zijn de eerste Engelsen en Fransen neergestreken. Pas rond 1620 zal echter de kolonisatie van die gebieden een serieuze aanvang kennen.

Spaans Amerika bestond rond 1600 uit vier kerngebieden: Mexico, Centraal Amerika met Guatemala en Chiapas als centrum, het gebied van de staten Ecuador en Columbia (met de audiencia Quito als kern) en tenslotte Peru, Bolivia en Noord-Argentinië met de audiencia Lima en de audiencia Los Charcas (Bolivië) als centrum. De bestuursvorm was het Territoriaalverband (in tegenstelling tot het Personenverband van het feodalisme): registratie (ten behoeve van de belastingen en lasten) op basis van woonplaats en niet van familie of stam (ayllu bij de Indianen). De Spaanse grootgrondbezitters en geestelijken hebben weliswaar daarop inbreuk kunnen maken te hunnen behoeve, in zekere zin een terugval in het oude systeem.
Maar in de steden woonden Spanjaarden en Indianen door mekaar: de Spanjaarden waren geen Herrenschicht, heersend over een onderworpen Indiaanse bevolking. Er waren Spanjaarden uit alle lagen en klassen daar. De rijkdom, de hoge ambten, het grootgrondbezit waren slechts voor weinigen weggelegd.
De zeventiende en achttiende eeuw zijn voor Spaans Amerika eerder rustige eeuwen. De uitbating van de rijkdommen gaat in een verminderd tempo voort, het leven en de cultuur van de gebieden worden grondig verspaanst en verchristelijkt, ook al is de ijver en het vuur van de eerste kerstening er niet meer.

In Noord-Amerika is de kolonisatie trager op gang gekomen. De Fransen en Engelsen hebben er gerivaliseerd met elkaar, en op het einde van de achttiende eeuw, wanneer Frankrijk de duimen heeft moeten leggen voor Engeland, is eigenlijk nog maar een klein gedeelte van het immense land ingepalmd. De grote trek naar het Westen moet nog beginnen. Dat wordt de geschiedenis van de verovering van de far West, en de uitroeiing in Noord-Amerika van de Indianen, na de onafhankelijkheid, die de toenmalige 13 staten op het moederland, Engeland, hebben veroverd, vanaf 1776.

Anderhalve maand geleden verwees ik naar een artikel in ‘The Economist’, dat inspeelde op de reacties van de Engelse pers op een voorstel van de aartsbisschop van Canterbury, Rowan Williams, om na te denken over de mogelijkheid tot overlapping van de sharia en de Engelse wetten. Dit in verband met de aanwezigheid, in Groot-Brittannië van een steeds groter wordende moslim-gemeenschap.
Die reacties wezen er duidelijk op dat de media in onze geseculariseerde maatschappij allesbehalve voorbereid zijn op en geschikt voor dergelijke discussies. Dat weze nog maar eens gezegd, dit keer in verband met de hele heisa rond de fita-film van Wilders.
Wie wat dieper op de kwestie wil ingaan, moet zich maar eens de moeite getroosten het artikel te lezen van Stephen H. Jones in Eurozine. Dan besef je misschien dat de dialoog tussen jodendom, christendom en islam over andere lijnen moet lopen dat nu al te dikwijls gebeurt. Tenzij je natuurlijk van oordeel bent dat geen dialoog mogelijk is of kiest voor regelrecht conflict

De bestrijding van de armoede is de grote millenniumdoelstelling, waar de ontwikkelingsorganisaties in ons land al een paar jaar achter staan, met als einddatum 2015. Een doelstelling, die natuurlijk niet zal worden gehaald, ook al omdat men niet goed weet hoe de armoede van een steeds groter wordend aantal mensen kan worden bestreden in een wereld waar er anderzijds teveel mensen op wonen die hun rijkdom niet willen afstaan.
Misschien moeten we het roer omgooien, en de rijkdom beginnen bestrijden. Dat is althans de mening van Hervé Kempf in zijn boek: “Comment les riches détruisent la planète” (Le Seuil, 2007). Een interessante stelling, die zich natuurlijk tegen onszelf kan keren, want we behoren nu eenmaal niet bij de ‘armen’. Maar volgens Kempf blijkbaar de enige manier om een ecologische ramp te voorkomen. Kijk voor de (originele) Franse versie van het artikel over het boek hier, voor de Engelse versie hier. Kempf is journalist bij de Franse krant “Le Monde”.

Immigranten en inheemsen

De immigratie naar de nieuwe wereld is vooral massaal geweest vanaf de negentiende eeuw, en dan zullen het vooral de Verenigde Staten zijn, die het gros ervan verwerken: van 1800 tot 1960 ongeveer 30 miljoen blanken. In de eeuwen daarvoor hebben ongeveer een miljoen blanken Amerika gekozen als nieuw vaderland.
Het aantal zwarten dat naar Amerika is gedeporteerd is moeilijk te schatten: men noemt het getal van 4 miljoen voor de eerste drie eeuwen (dus 4 maal zoveel als de blanken), voor 40 % naar Brazilië, de rest naar de Antillen en naar het Zuiden van de Verenigde Staten. In de eerste helft van de negentiende eeuw zullen nog eens 4 miljoen zwarten naar Amerika worden gesleept. Dat is ongeveer evenveel als blanke immigranten. De tweede helft van de negentiende eeuw is de immigratie zo goed als totaal blank.

De inheemse bevolking. De schok van de “ontmoeting”, d.w.z. de invasie van de Spanjaarden (later de andere Europeanen) en de overheersing van de Europese cultuur in Amerika, heeft diepe wonden geslagen bij de inheemse volkeren en culturen.
De inheemse bevolking telde zoals reeds gezegd vóór de komst van Columbus waarschijnlijk rond de 40 miljoen mensen. Een drastische terugval heeft plaats tot het einde van de zestiende eeuw. In de zeventiende eeuw neemt de inheemse bevolking weer toe, echter in een trager ritme dan de rest van de bevolking.
Vandaag de dag leven er in Latijns Amerika zowat 40 miljoen inheemsen op een totale bevolking van ongeveer 318 miljoen, dus zowat 12%. Voor heel Amerika zijn de cijfers als volgt: 43 miljoen inheemsen op 663 miljoen inwoners, of 6,4%. De meesten daarvan leven in twee gebieden: Midden-Amerika, d.w.z. Mexico en Guatemala enerzijds, de Andeslanden met Bolivië, Ecuador en Perú anderzijds.

Naar aanleiding van de niets ontziende repressie in Tibet wordt de vraag wel iets prangender: moeten of kunnen de Olympische Spelen in China worden geboycot? Heel wat sportmensen en politici zijn als de dood voor een mogelijke boycot en bezweren ons dat de Spelen in China heel wat verandering zullen teweeg brengen (sic onze Jacques Rogge). Maar moeten we hem wel geloven? In dit artikel worden deze en andere beweringen even onder de loep genomen en één voor één weerlegd. Dus toch een boycot? We zullen zien, zei de blinde.

Wat er zich de laatste dagen in Tibet heeft afgespeeld, lijkt een beetje ver van ons bed. En enkel belangrijk voor de olympische spelen in het China, dat het niet zo nauw lijkt te nemen met de mensenrechten, en voor de Dalai Lama met zijn visie op de verhouding tussen Tibet en China vanuit de ballingschap.
Misschien helemaal ten onrechte, want het gaat niet enkel om een lokaal probleem. Sinds jaren heeft de Dalai Lama in een meer en meer geglobaliseerde wereld de rol vervuld van een soort goeroe of leermeester van de ethische grondprincipes, die vandaag de dag moeten gelden, wil de wereldgemeenschap toekomst hebben. Zijn visie op de bijdrage die het boeddhisme daaraan kan leveren is meer dan waardevol en spreekt blijkbaar heel wat mensen aan. Het lijkt me dan ook nuttig even de lezing aan te bevelen van een bespreking van een boek over de veertiende Dalai Lama.

Als duizendste bericht op mijn weblog wil ik verwijzen naar een conferentie van William R. Polk, professor geschiedenis Midden-Oosten en Arabisch eerst aan de Harvard Universiteit, later aan die van Chicago. Onder Kennedy was hij van dichtbij betrokken bij de politiek van de VS in het Midden-Oosten. Dus niet de eerste de beste. In zijn toespraak heeft hij het over drie dingen: eerst en vooral de kost aan mensenlevens en geld van de oorlog in Irak; daarna over de aard van de oorlog tegen terrorisme en tenslotte over de toekomst. Belangrijk natuurlijk, nu de verkiezing van een nieuwe VS-president in het verschiet ligt.
Misschien kan de rust van deze paasdag, waarin voor de christenen de nadruk ligt op opstanding en nieuw leven, je inspireren om mee te werken aan een betere wereld…

De Engelsen.
In de jaren 70 van de zeventiende eeuw viel de prijs van de tabak wegens overproductie in mekaar, en ontstond in Virginia een gevaarlijke situatie: veel werklozen, die gewapend het land afschuimden en sociale onrust teweeg brachten. John Smith had dit reeds vroeger gevreesd en al zijn hoop gesteld op een nieuwe soort kolonisten, de Puriteinen of Pelgrims, zoals ze later zullen worden genoemd. Het waren diep-religieuze mensen, protestanten of leden van kerken die zich van de kerk van Engeland afscheurden, en daarom hun toevlucht zochten buiten Engeland. De eersten kwamen in 1620, met de Mayflower, in Amerika aan en stichtten Plymouth, noordelijk van Virginia..

Hun opvolgers stichtten in latere jaren een nieuwe kolonie aan de Oostkust van Amerika, ten noorden van Plymouth: Massachusetts Baai, onder leiding van gouverneur John Winthrop, die in 1630 in Amerika aankwam. Dit zou in tegenstelling tot Virginia een goed georganiseerde kolonie worden, de kern van het latere New England. Een puriteinse maatschappij, met goed voorbereide kolonisten, na 13 jaar al met 20.000 in aantal. De strikte, moreel hoogstaande puriteinse regels en ordening zullen het begeven na de dood, in 1649, van Winthrop. In New England (met Boston als voornaamste stad) zal de Engelse kolonist uitgroeien tot een

Dat ‘geschiedenis’ een door mensen bedreven wetenschap is, en dus subjectieve kantjes heeft, heb ik al lang geleden aangehaald als waarschuwing voor de lezer van mijn bijdragen. En het ligt dus voor de hand dat ook deze wetenschap kan misbruikt worden om een ander doel dan de waarheid (en niets dan de waarheid) te verkondigen. Waarbij het natuurlijk niet altijd duidelijk is wat die waarheid is: feiten zijn nooit zuiver feiten, ze worden altijd ‘waargenomen’ door een mens en dus altijd onvermijdelijk enigszins vervormd weergegeven. Maw ‘objectieve’ waarheid bestaat eigenlijk niet.
Maar dat neemt niet weg dat de mens door het ontwikkelen van zijn kennis de ‘objectieve’ waarheid sterk kan benaderen. Als dat tenminste zijn bedoeling is. Blijkbaar is dat niet altijd het geval. Lees maar even de recensie van dat boek van Anthony Pagden: “Worlds at War”, en je zal begrijpen waar ik het over heb. De auteur van het boek, een geschiedschrijver nota bene, beschrijft de 2500 jaar oude oorlog tussen Oost en West als een illustratie van een hoogst twijfelachtige interpretatie van de recente geschiedenis, nl. de vreselijke gebeurtenis van 11/9/2001. Terecht zegt de recensent dat dit een misbruik en vertekening is van de geschiedenis voor een politiek doel. Het gebeurt veel meer dan je denkt, ook in allerlei tijdschriften en kranten. Een gewaarschuwd mens is er twee waard.

De Engelsen
In 1607 kwamen de eerste Engelse schepen, drie in aantal, aan in Virginia, een gebied dat bewoond werd door Algonquin-sprekende stammen. Ze hadden 104 man aan boord, werknemers van de London Company, gesticht om goud te zoeken in het Amerikaanse eden. Ze stichtten er Jamestown als eerste nederzetting. Het gebied was echter zo ongezond, de kolonisten zo ontwend aan elke fysische arbeid, dat na negen maanden er nog maar 38 in leven waren. Dank zij John Smith, één van de avonturiers, hebben ze het uiteindelijk overleefd: hij stelde een soort dictatuur in en begon te onderhandelen met de Algonkijnen. Met vele ups en downs, dank zij afspraken en gevechten met de inheemsen hielden ze stand. Een kolonist trouwde met de dochter van het Indiaanse opperhoofd, Pocahontas. Deze kwam met haar man naar Engeland maar stierf daar vlug.
In 1619 kwamen de eerste zwarte slaven in de kolonie aan. Ze waren echter te weinig in aantal en daarom werden contracten gesloten met blanke werknemers, meestal criminelen. Het werk was zwaar en ongezond, zo dat 40% van de gecontracteerden hun term (van vijf tot zeven jaar) niet overleefden. Het was een maatschappij van outlaws, zonder regels, zonder kerken, zonder scholen.
In 1625 kwam de jonge kolonie in handen van de kroon, en begonnen de kolonisten aan het kweken van tabak. Dat is hun redding geweest.

De Nederlanders: ontwikkelingen 1609-1621
De Nederlandse pogingen tot vestiging van eigen handelsbetrekkingen in het Atlantische gebied verminderden nauwelijks bij de afkondiging van het Twaalfjarig Bestand in 1609. Met deze maatregel dacht Spanje onder meer een Nederlandse invasie in zijn overzeese rijk in de kiem te kunnen smoren. Dit is echter maar gedeeltelijk gelukt. De opnieuw geopende vaart op de Iberische havens en de ongestoorde suikervaart op Brazilië maakten het de onderhandelaren van de Republiek gemakkelijk in 1609 het verbod van een Nederlandse handelsvaart naar het Caraïbische gebied te aanvaarden als een van de bestandsvoorwaarden.
Naast Afrika en Zuid-Amerika kwam gedurende het Bestand ook Noord-Amerika binnen de belangstellingssfeer van de Hollandse en Zeeuwse kooplieden. Aan het einde van de zestiende eeuw hadden Engelsen en Fransen rondom Newfoundland goede visgronden gevonden en Nederlandse koopvaarders wilden een deel van deze jaarlijkse vangsten in gedroogde vorm doorverkopen aan hun afnemers in het Middellandse-Zeegebied.
Tot een vestiging in Noord-Amerika kwam het in 1613, toen het fort Oranje aan de rivier de Hudson werd gesticht. Hudson was een Engelse kapitein, die een nieuwe zeeroute naar Azië zocht en in 1609 het eiland Manhattan ontdekte. Na deze eerste verkenning volgden al spoedig meer schepen, uitgereed te Amsterdam en Hoorn. In 1614 verenigden de vier toen bestaande compagnieën die op Noord-Amerika voeren zich tot een Compagnie van Nieuw-Nederland, die een octrooi voor de duur van vier jaar verwierf. In 1618 werd dit octrooi niet verlengd; in de Republiek waren toen onderhandelingen gaande om tot een handelslichaam te komen, dat alle commerciële activiteiten in het Atlantische gebied zou omvatten en dat bovendien de oorlogvoering tegen Spanje na afloop van het Bestand in 1621 een nieuwe dimensie zou kunnen geven. Gedurende de eerste fase van de Tachtigjarige Oorlog was in de jonge Republiek reeds de gedachte opgekomen dat een verstoring van de Spaanse handel in het Atlantische gebied en met name het afsnijden van de stroom van edele metalen uit Amerika de oorlogskansen grondig zou kunnen beïnvloeden.

In 1623, onder impuls van de Compagnie van Nieuw-Nederland, werd een eerste permanente kolonie gevestigd, hoofdzakelijk bestaande uit Zuid-Nederlanders (Franssprekende walen!), in de Hudson-baai. Manhattan werd overgekocht van de Indiaanse stammen en men begon in 1626 de bouw van het Fort Amsterdam, dat zou uitgroeien tot het latere New York. In 1630 was het aantal kolonisten niet meer dan 300. De West-Indische compagnie beheerde het territorium en trachtte kolonisten aan te trekken. In de volgende decennia werd o.m. strijd geleverd tegen de Zweden en Finnen, die in de buurt eveneens kolonies hadden gesticht. In 1664 was Nieuw-Nederland uitgegroeid tot een kolonie van ongeveer 9000 inwoners, waaronder veel Duitsers, Zweden, Finnen en Engelsen. In dat jaar verloor Nederland als gevolg van de eerste Engels-Nederlandse oorlog onder Cromwell Nieuw-Nederland aan Engeland, en werd Nieuw Amsterdam omgedoopt tot New York.

Wanneer bereikten de eerste mensen het Amerikaanse continent? Tot voor kort was het antwoord voor veel onderzoekers duidelijk: de Clovismens was de eerste Amerikaan. Maar sommigen konden het daar niet mee eens zijn. Onder meer twee wetenschappers, die onlangs publiceerden in het wetenschappelijk tijdschrift “Science”. Je vindt er iets meer over op de site van Noorderlicht. En natuurlijk in het tijdschrift zelf.