andrebogaert.be

Is het ‘atheisme’ meer dan een negatie van een bepaald geloof in God of in goden? Die vraag stelt zich de Zweedse auteur van een artikel over de wedergeboorte van de religie en betoverend materialisme.
De context waarin hij die vraagt stelt is duidelijk: sinds een paar decennia zijn in deze ‘postmoderne’ wereld twee vormen van religie, de Islam (vooral de soennitische tak ervan) en het christendom (de pinksterbeweging) aan een heroveringstocht bezig. Beide vormen van religie gaan uit van de overtuiging dat zij de Waarheid verkondigen, en hebben anti-intellectualistische trekken: ze zijn bv. beide tegen theologie als rationele explicitering van het geloof. De seculariseringsgolf in de wereld is blijkbaar gestopt. In plaats van het moeilijke woord ‘secularisering’ gebruikt de auteur liever het woord: ‘onttovering’ (“Entzauberung”, term door de filosoof Max Weber ingevoerd, nog onlangs ook door Dennett gebruikt in de titel van één van zijn boeken: Breaking the spell). De wereld van vandaag wordt opnieuw ‘betoverd’, komt weer onder de betoverende aantrekking van de religie.

Toch vormt Europa juist daarin een uitzondering: daar breken de vormen van moderne ‘betovering’ door de religie niet echt door. Daarom gaat de auteur op zoek naar een visie op atheisme, die een betoverende invloed kan hebben op mensen, die niet onder de indruk komen van de betovering van de religie maar voor hun visie op de wereld steunen op de verworvenheden van de moderne rationaliteit. Die visie kan elementen van de religie opnemen, integreren zonder daarom noodzakelijk ook te geloven in wat die religie voorhoudt. De auteur verwijst naar een aantal Europese auteurs, die dikwijls als verklaarde atheisten over religie schrijven, hij verwijst ook naar een discussie tussen Habermas en Ratzinger, de huidige paus.

Het is geen gemakkelijke lectuur, dat stuk van die Zweed Sven-Eric Liedman. Maar het raakt een problematiek aan die alle moderne, rationeel denkende mensen op één of andere manier aangaat. Je kan je verstand op nul zetten, gaan dwepen en geloven in wonderlijke verhalen over God, schepping en laatste oordeel. Maar als je dat niet (meer) kunt of wilt (en zo lopen er heel veel rond, niet alleen in Europa!), waar kom je dan met je denken terecht? Wat betekent dan geloven in de toekomst? Waar moet je ethiek dan vandaan komen? Misschien reikt dit artikel je een paar instrumenten aan om er verder over na te denken en te discussiëren.