Een ongelijke wereld (12)
Naast het ontstaan van de voedselproductie via domesticatie van planten en dieren is de verbreiding ervan even cruciaal geweest voor het begrip van geografische verschillen in de ontwikkeling.
Snelle verbreiding van gedomesticeerde planten en dieren langs de oost-westassen (de gematigde klimaatgordel) trage verbreiding langs de noord-zuidassen, waar grote verschillen van klimaat optreden.
Genetisch onderzoek heeft uitgewezen dat sommige gewassen herhaalde malen en onafhankelijk van elkaar zijn gedomesticeerd. Dat gebeurde bij trage verbreiding. Snelle verbreiding van een gewas of dier maakt misschien niet alleen de domesticatie elders van dezelfde wilde stamsoort overbodig, maar ook die van verwante wilde soorten.
Hoe komt het dus dat in de beide Amerika’s en in Afrika de verbreiding van voedselproductie moeilijker verliep dan in Eurazië?
In Eurazië is er de oost-westas: plaatsen ten oosten en ten westen van elkaar hebben precies dezelfde daglengte en dezelfde seizoensvariaties; in mindere mate ook dezelfde ziekten, dezelfde temperatuur en hoeveelheid regen, en dezelfde typen vegetatie.
In Afrika, met de noord-zuidas, waren de 3200 km. tropische omstandigheden tussen Ethiopië en Zuid-Afrika een onoverkomelijke barrière; de verbreiding werd van gedomesticeerde dieren werd tot staan gebracht of vertraagd door klimaat en ziekten (zoals trypanosoma, overgebracht door tseetseevliegen)
In Amerika is de afstand tussen Midden-Amerika en Zuid-Amerika ‘maar’ 1900 km. Maar dit leek ook een onoverbrugbare kloof: vijfduizend jaar na de domesticatie van de lama’s in de Andes hadden de Olmeken, Maya’s en Azteken nog steeds geen lastdieren en eetbare huisdieren behalve honden.
En duizenden jaren nadat maïs in Mexico was gedomesticeerd kon het gewas zich niet naar het noorden, naar oostelijk Noord-Amerika verbreiden vanwege het koelere klimaat en het kortere groeiseizoen daar.