De grote transformatie
In 2005 verscheen van de hand van Karen Armstrong het boek: “De grote transformatie. Het begin van onze religieuze tradities”. Volgens mij een heel belangrijk boek voor deze tijd, maar moeilijk te lezen, aangezien mijn en naar ik veronderstel ook jouw onwetendheid van de geschiedenis van de volkeren, waar die transformatie zich gedeeltelijk afspeelt: China en India. Israël en Griekenland, de twee andere haarden van transformatie zijn ons wellicht iets beter bekend…
Daarom heb ik me voorgenomen ook dit boek in korte stukjes een beetje toegankelijker te maken voor de lezer van deze blog. En wie weet leidt dit dan tot een vruchtbare gedachtewisseling.
Het is toch wel nuttig vooraf enige opmerkingen te maken over de terminologie. De ondertitel spreekt van religieuze tradities: het woord ‘religieus’ is afgeleid van de term ‘religie’. Doorgaans worden de termen ‘religie’ en ‘godsdienst’ als synoniem door elkaar gebruikt. Dit is bij Armstrong echter niet het geval. Een verwittigd lezer is er twee waard.
Godsdienst bestaat al wellicht zo lang als de mens zelf: het staat voor de pogingen van de mens om via riten, offers, leerstellingen en gebruiken contact te zoeken met de wereld van de goden, van het onzichtbare, onnoembare, ongrijpbare. En zo lang de mens al bestaat, is godsdienst in goede zin een poging geweest om te antwoorden op levensvragen, en in slechte zin een middel, in de handen van machthebbers, om hun macht te vergroten.
Het woord ‘religie‘ en nog meer het woord ‘religieus’ wordt door velen, ook door Armstrong, gebruikt om die stroming aan te duiden, die een globale, binnenwereldse visie op het leven en de mens voorstaat. Daarbij verwijst men dan naar de Latijnse oorsprong van het woord: religare betekent immers ‘verbinden’. Religie verwijst dan naar de verbondenheid van de mens met de natuur, met de kosmos, met alle andere mensen, en probeert van daaruit de betekenis van ons mens-zijn te verklaren en een zin te geven.
Het begin van onze religieuze tradities, dat volgens Armstrong plaats vond in het eerste millennium voor Chr., gaat dus over religie in de strikte betekenis van ‘religare = verbinden’ en niet over het fenomeen van godsdienst, dat veel ouder is.