Ivan Illich
Zaterdag was ik niet op de viering van tien jaar MO* (Mondiaal Nieuws), die naar ik hoorde heel veel mensen een hart onder de riem stak. Maar ik ging in op de uitnodiging van de Universiteit van Antwerpen, departement Ethiek, voor de herfstlezing over Ivan Illich, die tien jaar geleden overleed. De gastsprekers waren de Duitse professor Christian Arnsperger, de Nederlandse filosoof Hans Achterhuis en de Belgische econoom Geert Noels. In de jaren zeventig/tachtig van vorige eeuw had ik wel van Illich gehoord en gelezen, maar het zat ver weg. De herfstlezing ging over Illich en de huidige maatschappijcrisis: Illich heeft die in zijn boeken uit die jaren feilloos voorspeld, zo luidde de folder van de lezing.
En inderdaad, hoe ziek is eigenlijk de moderne Westerse mens en samenleving? Volgens Illich, die zijn belangrijkste boeken schreef in de jaren zeventig en op latere leeftijd (sic Achterhuis) heel pessimistisch is geworden, is het er niet goed mee gesteld. De moderne Westerse mens (hij bekeek die vanuit de ‘derde wereld’, i.c. Mexico) is helemaal van zichzelf aan het vervreemden: hij levert zijn gezondheid, zijn kennis, zijn voeding, zijn mobiliteit, zelfs zijn geloof, kortom zijn hele autonomie over aan instellingen zoals de officiële geneeskunde, de school, de voedingsindustrie, de mobiliteit en de kerk(en). Uiteraard is niet alles te verwerpen wat die instellingen aan te bieden hebben, maar in de mate dat de moderne mens erin gevangen zit en er het slachtoffer van is genereren ze een robotmens, die slaaf wordt in plaats van een vrij mens.
Ik doe hier misschien de sprekers en Illich zelf onrecht aan, maar dat is zo ongeveer wat ik op die herfstlezing heb opgevangen. Wat ik een beetje heb gemist is een meer grondige diagnose van de ziekte van de Westerse mens en samenleving van vandaag. En iets wat ook Illich blijkbaar niet heeft aangereikt, wat suggesties over de uitweg. Arnsberger had het even over het bestaan van complementaire munten en verwees naar de ideeën van Bernard Lietaer (cfr. zijn laatste boek: “Geld en Duurzaamheid).
Maar misschien moet ik doen wat ik eigenlijk het liefst doe: boeken lezen. En dan staat Lietaer inderdaad op de lijst.