andrebogaert.be

De mens is bij uitstek een sociaal wezen: alles, ons bestaan, ons voortleven, ons gelukkig zijn, dat alles danken we aan andere mensen. Een voor-waarde voor een zinvol leven is daarom de gerichtheid op de andere, het samen-leven met de andere. Op alle vlakken van ons bestaan zijn we aangewezen op samenwerking met de anderen – economisch, cultureel, politiek. De andere, dat is niet enkel de mens, maar ook de dieren en de planten, kortom de hele natuur. Zuivere lucht, stilte, groen, ongerept landschap: alles draagt bij tot een zinvol en gelukkig bestaan. De tijd dat we ongeremd daarover konden beschikken en onszelf konden uitroepen tot meester en doel van heel de schepping is – gelukkig maar of helaas, dat hangt af van je appreciatie – onherroepelijk voorbij. Misschien valt dit ons, Westerlingen, dubbel zwaar omdat we in een cultuur en godsdienst zijn groot gebracht, die een grote mate van agressiviteit en zelfverwerkelijking promootten, op basis van het mensbeeld uit de bijbel en uit de hellenistische cultuur.
Onbaatzuchtig, dwz niet met het oog op geldelijke winst, omgaan met elkaar en met de dieren en planten: het is de mens gegeven ook in spel en ontspanning de zin van zijn leven een stuk in te vullen. Als kind doen we dat spontaan, als volwassene moeten we daar weer meer werk van maken. Zeker op gebied van de verhouding tussen man en vrouw is speelsheid en wederzijds seksueel genot wenselijk en onmisbaar.

Besluit: Geborgenheid, materieel welzijn en veiligheid : waarden, die in het verleden in iedere samenleving als belangrijk werden aangevoeld en daarom in de mate van het mogelijke werden nagestreefd. De kennis als waarde is in de achttiende eeuw, de eeuw van de Verlichting, speciaal onder de aandacht gebracht. De negentiende eeuw leverde de noodzakelijke correctie: de solidariteit. De twintigste eeuw toonde aan wat er gebeurt wanneer een voorwaarde niet is vervuld: kennis zonder solidariteit leidde tot de atoombom; solidariteit zonder kennis naar de verwoestende ideologieën, het fascisme en communisme. De grootste uitdaging van onze eeuw is derhalve alle voor-waarden samen invullen. Als dit niet gebeurt heeft de mens geen toekomst meer.

Ontwikkeling van onze kennis door onderwijs, studie, lectuur, toegang tot communicatiemiddelen (radio, televisie, internet) enz. lijkt me ook een noodzakelijke voor-waarde voor een geslaagd leven. Kennis, vrijheid van meningsuiting, ontwikkeling van het denken via de kennis die anderen ter beschikking stellen. Van jongsaf aan moeten we dus de belangstelling aanwakkeren voor de ontelbare facetten van dit leven op aarde. Dit komt niet vanzelf, het vraagt aandacht en volharding van iedereen, in het gezin, het onderwijs en het openbaar leven.
Het zal wel aan mijn leeftijd liggen, maar ik geef voor de ontwikkeling van de kennis nog altijd de voorkeur aan een boek boven de rest. Want zoals al zo dikwijls gezegd: eruditie (kennis van allerlei weetjes, vandaag de dag gemakkelijk te verwerven via internet) is nog geen inzicht. Ook hier weer kan ik niet nalaten een boek aan te bevelen: “De zwenking. Hoe de wereld modern werd” van Stephan Greenblatt.* Wie dat boek aandachtig leest, kan niet anders dan zijn opvattingen bijschaven en er gelukkiger van worden!

*Stephen Greenblatt: “De zwenking. Hoe de wereld modern werd”. De bezige bij. Amsterdam, 2011

Je moet niet lang om je heen kijken om te merken dat het leven heel wat ongemakken en bedreigingen kent: ziekte en dood, ongelukken en moorden, inbraken en fysisch geweld. Veiligheid is dan ook een belangrijke voor-waarde voor een waardevol leven. In de loop van de geschiedenis merken we dan ook een gestage vooruitgang in de zorg voor veiligheid in het persoonlijke en gemeenschappelijke leven. Al moet ook hier direct een voorbehoud worden gemaakt: we leven niet in een utopische maar in een werkelijke wereld, waarin helaas nog steeds geldt wat de Èngelse filosoof van de achttiende eeuw Thomas Hobbes beschreef als een belangrijk aspect van de menselijke conditie: homo homini lupus (de ene mens is een wolf voor de andere). In zo’n wereld kan geweld niet totaal worden uitgebannen.

Zoals Hans Achterhuis* en Steven Pinker** betogen, zijn we erin geslaagd een belangrijke vooruitgang te maken in het bedwingen en uitroeien van geweld tussen mensen. Hoe in de loop van de geschiedenis de mens daarbij te werk is gegaan, vinden we prachtig beschreven in het boek van Francis Fukuyama: “De oorsprong van onze politiek”***. Desondanks slagen we er in deze eenentwintigste eeuw nog altijd in op een wrede manier oorlog te voeren. Wie weet komt er ooit een tijd waarin men deze beslechting van geschillen tussen mensen en staten als volkomen voorbijgestreefd zal zien.
_________________

*Hans Achterhuis: “Met alle geweld”, Lemniscaat 2008 – **Steve Pinker: “Ons betere ik. Waarom de mens steeds minder geweld gebruikt”, Uitgeverij Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2011- ***Francis Fukuyama: “De oorsprong van onze politiek”, Uitgeverij Contact, 2011.