Vandaag, 7 december, begint in Buenos Aires een internationale conferentie over klimaatsverandering. Juist nu verschijnt een wetenschappelijke studie uit Groot-Brittanië, die wijst op een duidelijke relatie tussen klimaatsverandering (met name de hete zomer van 2003) en menselijke activiteit. Misschien goed om eens over na te denken. Ondertussen heeft de Verenigde Staten op die conferentie verklaard dat ze niet van plan zijn het Kyoto-verdrag te onderschrijven.
Sinds op zijn minst de jaren tachtig, met de kwestie van de installatie van raketten in Europa, is de relatie van Europa met de VS vertroebeld. Dat is er met het wegvallen van de Sovjet-Unie, waardoor de VS als enige macht in de wereld overbleef, niet op verbeterd. En de reactie van president Bush op 11 september, vooral dan de inval in Irak, heeft de kloof tussen de VS en Europa alleen maar wijder gemaakt. De Amerikanen lijken het normaal te vinden dat ze unilateraal beslissingen nemen als hun eigen veiligheid op het spel staat; de Europeanen verwijten Amerika dat het door die unilaterale beslissing alle legitimiteit om als grootmacht preventief op te treden heeft kwijt gespeeld. En ze maken zich blijkbaar meer bezorgd over de bedreiging, die de VS daardoor worden voor de veiligheid in de wereld dan over de bedreiging van het internationale terrorisme. Robert Kagan, expert in de veiligheids- en buitenlandse politiek van de VS, vertolkt de bezorgdheid van de Amerikanen over de groeiende kloof tussen de VS en Europa, twee “grootmachten”, die normaal samen in de wereld het “liberalisme”, dwz de waarden van de westerse democratie, vertegenwoordigen en moeten verdedigen. Met nog vier jaar Bush voor de boeg misschien interessant om even kennis te maken met zijn visie.
Zoals je misschien weet, is Bernard Lewis in de VS dé autoriteit bij uitstek voor het Midden-Oosten en voor de Islam. Zijn studies over Turkije en wat Ataturk daar heeft verwezenlijkt, liggen aan de basis van de visie van de neoconservatieven in de Bush-administratie. Zij willen zoals eertijds Ataturk in Turkije van bovenaf de democratie opleggen in Irak. Maar Lewis en zijn neoconservatieve volgelingen vergeten dat de Turken geen Arabieren zijn, dat de Arabische landen sinds een goeie honderd jaar de Europeanen over zich heen hebben gekregen, en dat de islam als matigende kracht in een maatschappij, waar geen scheiding tussen “kerk” en staat bestaat, wel degelijk een positieve rol kan spelen, en niet noodzakelijk moet worden gezien als een “achterlijke” godsdienst van radikale heethoofden. Danneels, Dewael en co. zouden ook eens het artikel van Michael Hirsh moeten lezen. Het kan hen op betere gedachten brengen.
Vorige week heeft kardinaal Danneels in een interview gezegd dat de Islam in Europa een franse revolutie hoeft. Ik heb me al dagen afgevraagd wat hij daar precies mee bedoelde. Ik neem aan dat de meeste, zoniet alle politieke regimes in de landen, waar de Islam de overheersende godsdienst is, best een franse revolutie zouden kunnen gebruiken, al hoop ik dat die niet zo destructief en bloedig zou zijn als de echte franse revolutie was. De duizenden, die door de guillotine een kopje kleiner zijn gemaakt, de tienduizende boeren uit de Vendée, die hun opstand met de dood hebben bekocht, en de hedendaagse cultuur- en kunstliefhebbers zouden me zeker dankbaar zijn voor die restrictie.
Ik vermoed dat de kardinaal bedoelt dat de Islam in Europa een vorm van “verlichting” zou moeten doormaken. Inderdaad, de Islam is er nog helemaal niet aan toe door de wetenschap te worden “doorgelicht” op zijn uitspraken en geloofsinhoud.
Het christendom heeft dat wel al meegemaakt, hier in het Westen. In de negentiende eeuw heeft het moderne denken, o.m. de wetenschappelijke exegese van de bijbel door hoofdzakelijk Duitse geleerde theologen, het christendom op zijn grondvesten doen daveren. De reactie van de kerk, met bv. het dogma van de onfeilbaarheid van de paus en de anti-modernisteneed, die de priesters sinds die tijd moeten afleggen, heeft de zaak helaas niet kunnen keren. In de twintigste eeuw heeft de moderne wetenschap het wereldbeeld, waarop de dogma’s en het theologisch denken van de Kerk steunden, totaal overhoop gehaald. Sindsdien is de kerk in onze wereld zo goed als irrelevant en contraproductief geworden.
Willen we de spiritualiteit en het christelijk “geloof” nog zinvol aanwezig zien in onze nieuwe eeuw, dan moeten we terug naar de oorspronkelijke boodschap, voor die door de Griekse filosofie is omgeturnd in een woordenkramerij, waar geen mens nu nog iets van begrijpt.