andrebogaert.be

Kort na Wereldoorlog II kocht mijn vader met zijn eerste platenspeler twee muziekstukken: het slavenkoor uit Nabucco van Verdi, en de vijfde van Beethoven. Geen wonder dus dat ik die stukken zowat van buiten ken. Later heb ik natuurlijk nog heel wat muziek leren kennen en beluisteren van die fameuze Beethoven: de negen symfonieën, de vijf pianoconcerten, het vioolconcerto (en zijn transcriptie voor piano), om maar de bekendste te noemen. Ik kende de Vlaamse roots van de man, zijn geboorteplaats Bonn en zijn nemesis, de groeiende doofheid.
Maar het heeft geduurd tot vandaag, bij het lezen van het boek van Jan Caeyers, dat ik van mijn zoon-violist als geschenk kreeg, om de mens Beethoven te ontdekken, de sociaal gehandicapte en eerder geestelijk dan fysiek georiënteerde non-conformist Beethoven (zoals Caeyers hem treffend tekent op blz. 369, bij het eerste bezoek van de man aan een Boheems kuuroord, dat vol zat met decadente adel en de nouveaux riches uit heel Europa in het begin van de negentiende eeuw).
Heel wat van de muzikale uitleg van Caeyers kan ik als niet onderlegd moeilijk volgen, maar dat wordt meer dan gecompenseerd door zijn beschrijvingen van het milieu waarin Beethoven in Wenen terechtkwam (te vergelijken met die van Stefan Zweig over het Wenen van een eeuw later) en van de mens Beethoven. Zijn afkomst, zijn omgang met de adellijke dames op wie hij verliefd werd, zijn familiale ruzies, zijn financiële problemen en dies meer.
Een boek dat je ongetwijfeld graag zult lezen!

Van de Britse SF-auteur en uitvinder Arthur Charles Clarke is de uitspraak: “De grootste tragedie in de hele geschiedenis van de mensheid is de kidnapping van de moraal door de godsdienst”. Daaraan moest ik regelmatig denken toen ik het boek las van Irvin D.Yalom: “Tegen de zon in kijken. Doodsangst en hoe die te overwinnen”.

“Doodsangst is de moeder van alle godsdiensten, die allemaal op hun eigen manier proberen de angst voor onze eindigheid te temperen” schrijft Yalom op p. 14. Toch weigert hij, en daarin is hij zeer consequent, in zijn praktijk godsdienstige ‘oplossingen’ aan te bieden. Niet uit een of andere berekening, maar gewoon omdat hij er niet in gelooft. Zijn wereldbeeld, schrijft hij “gaat uit van de rede, wijst bovennatuurlijke overtuigingen af en stelt dat het leven in het algemeen en ons menselijk bestaan in het bijzonder aan toevallige gebeurtenissen zijn ontsproten; dat we eindige wezens zijn, hoe graag we ook zouden voortbestaan; dat we zonder een vooropgezette structuur of doelstelling ter wereld komen; dat ieder van ons voor zichzelf moet beslissen hoe hij zijn leven zo volledig, gelukkig, moreel verantwoord en zinvol mogelijk moet leiden” (p. 152)
Ik vind dat een schitterend uitgangspunt voor alle ethische kwesties, die ons vandaag de dag kunnen of liever moeten bezighouden, los van elke ‘oplossing’ die ons in het verleden en ook nu nog door de godsdiensten wordt aangereikt. De dood is naast de eenzaamheid, de zin van het leven en de vrijheid één van die vier ‘ultieme zorgen’ (naar een term van de theoloog Paul Tillich) voor de mens.

Voor mensen met godsdienstige overtuigingen, die op hem beroep doen, heeft Yalom het volste respect, en hij voelt zich allerminst geroepen om hen van hun overtuiging af te brengen. Wel heeft hij het behoorlijk lastig, en ik kan hem daarin volgen, met allerlei bizarre overtuigingen, die ook nog vandaag onder moderne mensen de kop opsteken: auratherapie, halfgoddelijke goeroes; handopleggers, profeten en nog talloze anderen tot diegenen toe die geloven in ufo’s en buitenaardse wezens, die de Egyptische piramiden zouden hebben gebouwd en nu nog altijd figuren in graanvelden maken.

Wie worstelt met het vooruitzicht van zijn eigen dood (en wie doet dat niet?), kan ik de lectuur van dit boekje ten sterkste aanbevelen.

Zaterdag was ik niet op de viering van tien jaar MO* (Mondiaal Nieuws), die naar ik hoorde heel veel mensen een hart onder de riem stak. Maar ik ging in op de uitnodiging van de Universiteit van Antwerpen, departement Ethiek, voor de herfstlezing over Ivan Illich, die tien jaar geleden overleed. De gastsprekers waren de Duitse professor Christian Arnsperger, de Nederlandse filosoof Hans Achterhuis en de Belgische econoom Geert Noels. In de jaren zeventig/tachtig van vorige eeuw had ik wel van Illich gehoord en gelezen, maar het zat ver weg. De herfstlezing ging over Illich en de huidige maatschappijcrisis: Illich heeft die in zijn boeken uit die jaren feilloos voorspeld, zo luidde de folder van de lezing.
En inderdaad, hoe ziek is eigenlijk de moderne Westerse mens en samenleving? Volgens Illich, die zijn belangrijkste boeken schreef in de jaren zeventig en op latere leeftijd (sic Achterhuis) heel pessimistisch is geworden, is het er niet goed mee gesteld. De moderne Westerse mens (hij bekeek die vanuit de ‘derde wereld’, i.c. Mexico) is helemaal van zichzelf aan het vervreemden: hij levert zijn gezondheid, zijn kennis, zijn voeding, zijn mobiliteit, zelfs zijn geloof, kortom zijn hele autonomie over aan instellingen zoals de officiële geneeskunde, de school, de voedingsindustrie, de mobiliteit en de kerk(en). Uiteraard is niet alles te verwerpen wat die instellingen aan te bieden hebben, maar in de mate dat de moderne mens erin gevangen zit en er het slachtoffer van is genereren ze een robotmens, die slaaf wordt in plaats van een vrij mens.
Ik doe hier misschien de sprekers en Illich zelf onrecht aan, maar dat is zo ongeveer wat ik op die herfstlezing heb opgevangen. Wat ik een beetje heb gemist is een meer grondige diagnose van de ziekte van de Westerse mens en samenleving van vandaag. En iets wat ook Illich blijkbaar niet heeft aangereikt, wat suggesties over de uitweg. Arnsberger had het even over het bestaan van complementaire munten en verwees naar de ideeën van Bernard Lietaer (cfr. zijn laatste boek: “Geld en Duurzaamheid).
Maar misschien moet ik doen wat ik eigenlijk het liefst doe: boeken lezen. En dan staat Lietaer inderdaad op de lijst.

Wat een treurige, mensonterende knoeiboel is het daar geworden, in het land dat we in onze jeugd steevast ‘het heilig land’ noemden!
We hebben hier eeuwenlang de joden het leven zuur gemaakt, ze vervolgd en uitgemoord, en dan na een laatste dramatische opstoot gedurende de tweede wereldoorlog gedumpt midden tussen de Arabieren. Je zou het een summum van antisemitisme kunnen noemen, als het niet zo was dat elke kritiek erop vandaag juist als antisemitisch wordt bestempeld.
En toen onder Nasser de Arabieren eindelijk weer wakker leken te worden en Frankrijk en Engeland eindelijk als boze schoonmoeders werden afgevoerd, zijn de Amerikanen ingesprongen als kampioenen van het recht om andermans goed in te pikken.
Het moet dus niet verbazen dat de Arabieren dat stelletje geseculariseerde joden met hun Westerse manier van denken en leven met meer dan een scheef oog bekijken en liever kwijt dan rijk zijn: als uitpost van het Westers imperialisme kan Israël vandaag wel tellen! En als er zich dan een franje aan hecht van fanatieke fundamentalistische kerels is het hek helemaal van de dam.
Je zou gaan denken dat in de wereldgeschiedenis sommige volkeren gedoemd zijn om verliezers te zijn. Daar kunnen de indianen van Amerika en de Aboriginals van Australië van meespreken. Moeten we de Palestijnen aan dat rijtje toevoegen?
In naam van de democratie (die in het ‘democratisch’ Israël vakkundig de nek wordt omgewrongen), van het vokerenrecht en van de menslievendheid blijven we daartegen protesteren. Tegen het onrecht, dat we sinds oudsher de Joden en de Palestijnen aandoen. Tegen het onrecht, dat ze zichzelf aandoen. Tegen het recht van de sterkste.

In de weken, voorafgaand aan de presidentsverkiezingen in de VS, heb ik het boek van Geert Mak over ‘Amerika’ (waarmee hij de Verenigde Staten bedoelde) gelezen. Heel interessante lectuur, goed opgediend door de auteur van ook zo’n spraakmakend boek als ‘In Europa’. Voor de boekenclub waar ik lid van ben en voor de boekensite ‘Goodreads’ (www.goodreads.com) heb ik volgend verslagje geschreven:

“Verslag van de reis die Geert Mak in 2010 maakte doorheen een groot aantal staten van de VS, in navolging van John Steinbeck, die vijftig jaar eerder diezelfde reis maakte. Na aandachtige lezing van het boek van Geert Mak begrijp je misschien een beetje beter hoe het komt dat Katrina enkele jaren geleden New Orleans grotendeels kon verwoesten en nu Sandy zo lelijk thuis hield in New York; dat Mit Romney enige kans maakt als toekomstige president tegenover Barack Obama, en ook waarom de VS in de strijd om de hegemonie in de wereld, ondanks (of is het: dank zij) zijn economische en militaire overmacht, de pedalen aan het verliezen is…”

Hopelijk inspireert dit sommige lezers om ook het boek te lezen!

Besluit:

Samengevat komt het hier op neer: de opvallende verschillen tussen de langetermijngeschiedenis van volkeren van de verschillende continenten zijn niet het gevolg van aangeboren verschillen tussen die volkeren zelf maar van verschillen in hun milieu.

Die verschillen kan je in vier categorieën onderverdelen:

1. Continentale verschillen in het aantal wilde plant- en diersoorten dat in aanmerking komt als uitgangsmateriaal voor domesticatie. Het is duidelijk dat de Vruchtbare Halvemaan, het gebied in het Midden-Oosten, in dat opzicht een grote voorsprong had op alle andere. Onze Westerse beschaving vindt daar haar oorsprong.

2. De aanzienlijke verschillen in snelheid van verbreiding en migratie, binnen de verschillende continenten (de oost-westas tegenover de noord-zuidas). Europa, dat in dezelfde gematigde gordel ligt, heeft daardoor alleen al sneller kunnen inpikken op de elders gebeurde ontwikkelingen (domesticatie van planten en dieren) dan bv. tropisch Afrika

3. De factoren die van invloed zijn op de verbreiding tussen de verschillende continenten: sommige zijn meer geïsoleerd dan andere. Australië en Amerika hebben daardoor aanvankelijk een achterstand gehad, mede door het feit dat daar de grote landzoogdieren uitgestorven waren.

4. Continentale verschillen in oppervlakte of totale populatiegrootte (meer of minder uitvinders, concurrerende gemeenschappen…). Sedentair landbouw heeft geleid tot een grotere en dichtere populatie, met alle gevolgen vandien.

Het doet goed dit ook eens van anderen te horen: Antwerpen op de Europese, ja waarom niet: op wereldschaal gezet: http://www.signandsight.com/features/2145.html

Als je een staaltje wilt zien van het gevecht dat de gieren voeren rond het dode lijk van Haïti, lees dan dit artikel uit Le Monde. Het feit dat de republikeinen uit de VS er tussen zitten, is een echte schande, die het laatste restje fatsoen uit de Amerikaanse politiek van vandaag schopt. Om van te gruwen.

Wie rond de jaarwisseling zijn vrienden een goed 2011 wenste, een jaar van vrede, was op het randje af cynisch: er komt geen vrede op aarde zolang de VS in het Midden-Oosten zit, zolang de VS de politiek van Israël onvoorwaardelijk blijft steunen, zolang we in Europa als een schoothondje de buitenlandse politiek van de gewezen supermacht blijven steunen. Welke zal de eerstvolgende oorlog zijn? De editorialist van Le Monde diplomatique vraagt het zich terecht af.

Ik ken noch de persoon noch de achtergrond van de John Feffer is, die dit artikel “The Lies of Islamophobia” schrijft, maar je moet het lezen. Het is gewoon schitterend. De angst en obsessie voor de Islam, die nu bij de conservatieven en rechtse extremisten in de VS en in Europa (denk maar aan Wilders) hoge toppen scheert en aanleiding geeft tot verdraaiingen van de geschiedenis en miskenning van de ‘andere’, zat er bij de Europese christenen, die in de elfde eeuw op kruistocht gingen, al diep in.
Hij begint bv. bij het geval van het ‘Chanson de Roland’ dat de aanval beschrijft van de ‘Saracenen’ op de achterhoede van het leger van Karel de Grote in het Noorden van Spanje. Het is al lang geweten dat het historisch feit, waarop deze ballade teruggaat, niet een aanval van Saracenen was maar van Basken , die woedend waren om de vernietiging van één van hun steden door dat leger van Karel. Maar een paar eeuwen later worden die Basken in het lied plots Saracenen, want de christenen zijn begonnen aan de Reconquista van het Iberisch Schiereiland op de Moren (Saracenen) en deze laatste moeten natuurlijk als bedriegers en moordenaars worden afgeschilderd.
Enzovoort, enzoverder…We zijn negen eeuwen verder en dezelfde verdraaiingen en obsessies spoken nog steeds rond in de geesten van ontelbare christenen (als we die naam hier mogen gebruiken). Lees Feffer!

DNA-onderzoek heeft uitgewezen dat de moderne mens uit Europa en Azië zo’n 1 tot 4 procent Neanderthaler-DNA in zich heeft: dat wil uiteindelijk zeggen dat de Neanderthaler onze heel verre voorouder moet zijn geweest. Heel ver: de Neanderthalers zijn zo’n 30.000 jaar geleden uitgestorven…
Maar de vondst, in Israël, van fossielen van Neanderthaler en Homo sapiens in dezelfde grotten had reeds het vermoeden gewekt dat de twee ‘soorten’ mens het toch met elkaar deden. Dat wordt nu blijkbaar door dit onderzoek bevestigd. En dus kan je de vraag stellen of het wel twee verschillende soorten mens waren.
Boeiende lectuur uit de wereld van de moderne wetenschap!

Natuurlijk komt met het ontcijferen van het genoom van de Neanderthalers ook de idee naar boven om een Neanderthaler te ‘clonen’. Nog ver toekomstmuziek, als je het mij vraagt. En bovendien roept dat ook heel wat ethische vragen op. Lees maar!

De visie van Olivier Roy op de huidige problemen in Europa met de Islam en het fundamentalisme kunnen heel verhelderend werken op ons denken. Dus lezen maar, desnoods verschillende keren…