Vijftien jaar geleden verscheen het boek van John Bellamy Foster met die titel. De auteur erkent dat hij in die tijd nog te optimistisch was: de situatie is erger dan hij zelf voorzag. Vooral in Zuid Azië is de toestand alarmerend.
Waar wachten de beleidsmensen nog op om het tij alsnog te keren? Kunnen we ons nog permitteren een internationale conferentie te laten mislukken?
Je hebt boeken, romans die je confronteren met een wijze van leven, die je ‘postmodern’ zou kunnen noemen. Ik denk aan de romans van Iris Murdoch en van de recente Nobelprijswinnares Doris Lessing. Postmodern, niet zozeer omwille van hun stijl, maar omwille van de levensopvattingen en psychologie van hun personages.
Toen ik onlangs de trilogie van Stieg Larsson las, had ik een beetje dezelfde indruk, ook al gaat het hier om een genre dat misschien in een andere literair vakje thuis hoort.
En omdat ik onlangs nog een paar dagen in Stockholm verbleef, de stad waar het verhaal zich grotendeels afspeelt, was ik meer dan gewoon geïnteresseerd in wat Christopher Hitchens daarover te vertellen heeft. En dat bevestigt mijn vermoeden, nl. dat Stieg Larsson volop in deze tijd heeft geleefd (hij stierf in 2004) en dat zijn werk meer met de werkelijkheid te maken heeft dan het genre zou doen vermoeden.
Gisteren is de wet op de verzekering tegen ziekte voor miljoenen veelal arme Amerikanen door de kamer geraakt met een nipte meerderheid. Het is een aarzelend en pover begin van een ‘change’, die Obama zeer ter harte gaat. Of de rest zal volgen weet niemand behalve misschien God (als hij bestaat). Over de betekenis van deze eerste stemming, lees hier een behartenswaardig commentaar.
Dit is een hartverwarmend verhaal van mensen, die proberen de landbouw opnieuw uit te vinden om hem duurzamer te maken. Het kan inspirerend werken op die boeren onder ons, die zich zorgen maken over de verandering van het klimaat, de erosie en andere problemen van de huidige tijd. Wie weet kunnen ze eens een reisje organiseren naar Kansas?
In de marge van het fameuze Beagle-experiment van de VPRO hebben twee Vlaamse wetenschappers uit Leuven interessante opzoekingen gedaan naar de oorsprong en levenscyclus van de Bilharzia-parasiet, na de malaria de meest voorkomende ziekteparasiet in het Zuiden.
President Obama staat voor heel moeilijke beslissingen in de oorlog in Afghanistan, Pakistan en Irak. Misschien kunnen stemmen uit het graf hem helpen!
Moeilijker misschien ligt het voor de traditionele geloofsleer, die door Lenaers onderuit wordt gehaald. Kan je een geloof, dat in de loop van zovele eeuwen door talloze mensen is beleefd en waarvoor tallozen hun leven hebben gegeven, letterlijk of figuurlijk, in zijn formulering zomaar over boord werpen als niet meer geldend, niet relevant, niet juist?
Waarom niet eigenlijk? Als dit het ultieme gevolg is van een denken, dat stoelt op een wetenschappelijke kennis, opgebouwd in de loop van de laatste eeuwen, lijkt me dat totaal gerechtvaardigd. De katholieke kerk heeft wel in die eeuwen geprobeerd dat kennen tegen te houden, heeft verboden en geboden uitgevaardigd, heeft het ‘modernisme’ veroordeeld als een ketterij: het mocht niet baten. De waarheid eist vroeg of laat haar rechten op. Een waarheid als bv. het feit dat de aarde rond de zon draait en niet omgekeerd (zoals in de bijbel op een paar plaatsen wordt gesuggereerd), een waarheid als de evolutie en het ontstaan van de mens uit het dierenrijk (slechts schijnbaar in tegenspraak met het verhaal van de bijbel), een waarheid als die van waaruit Lenaers vertrekt, nl. dat niets maar ook niets er op wijst dat er buiten onze wereld nog een andere, ‘bovennatuurlijke’ wereld bestaat, bevolkt door een god of goden, engelen en duivels en tutti quanti.
Om te beseffen hoe revolutionair dit is, volstaat het zich te realiseren wat Lenaers zegt over ‘de onsterfelijkheid van de ziel’ (om het in oeroude termen te zeggen). Een persoonlijk voortbestaan na de dood heeft in zijn interpretatie van de christelijke boodschap geen enkele zin meer. Als je weet dat het dogma van de onsterfelijkheid miljoenen mensen vroeger en nu heeft gebracht tot het christelijk geloof (Thomas a Kempis: “we hebben hier geen blijvende woonplaats”), dan weten we ook welk heilig huisje hier wordt neergehaald. Nogmaals: volgens mij terecht. Want pas wanneer we dit aanvaarden, zijn we in staat in de zin van Lenaers en Lenoir te her-denken welke de betekenis was en is van de figuur van Jezus.
Die wandelende profeet is uiteraard zelf opgegroeid en grootgebracht in een omgeving, waar de bijbel, dwz de godsdienstige ontwikkeling van een bepaalde bevolkingsgroep, een sterke stempel op had gedrukt. Hij kon dus onmogelijk een andere taal spreken dan die welke in de evangelies uiteindelijk is terecht gekomen: een door de bijbel gevormde en geknede taal. Tegelijkertijd echter heeft hij er door zijn voorbeeld en zijn spreken afstand van genomen. Hij heeft zijn ‘leerlingen’ letterlijk de wereld in gestuurd, zonder bagage. Maar het lijkt er op dat het christendom zich ondanks alles niet heeft kunnen losmaken van het jodendom en de overige religies, die die tijd en die beschaving domineerden. Niet alleen inzake ethiek maar ook inzake leer, heeft het fenomeen ‘religie’ het christendom achterhaald, doordesemd en tot een eigen, nieuwe religie gemaakt, met dezelfde fouten, gebreken maar ook eigenschappen van de bestaande religies.
Lenoir ziet in het humanisme van vandaag de echte opvolger van het christendom als geloof in de boodschap van medemenselijkheid die Jezus heeft uitgedragen tijdens zijn leven. Ik vermoed dat Lenaers dat tenvolle kan onderschrijven. Misschien moeten wij als moderne mensen maar eens proberen de evangelies vanuit dit perspectief te herlezen…
In 1991 verscheen een biografie van Darwin door twee auteurs: Adrian Desmond en James Moore. De vertaling ervan in het Nederlands verscheen pas in 2007 onder de titel: “Darwin. De biografie”. Voor al wie wil meepraten over Darwin in dit Darwin-jaar is dit boek een must, ook al telt het niet minder dan 960 pagina’s!
Beide auteurs hebben nu een nieuw boek gepubliceerd wanneer ze betogen dat de theorie van Darwin over de oorsprong van de mens (o.m. in The Descent of Man) nauw verbonden is met de afkeer die Darwin had voor de toen nog heersende slavernij.
In een artikel daarover heeft Robert J. Richards zijn twijfels over de juistheid van de bewering dat die afkeer van de slavernij bij Darwin de trigger is geweest voor zijn evolutietheorie.
Het lijkt een dispuut tussen zeer geleerde mensen, maar toch is het niet onbelangrijk. Er lopen vandaag op de wereld nog genoeg mensen rond, die van oordeel zijn dat bv. de blanken superieur zijn aan de andere ‘rassen’ en die daarbij zelfs beroep durven te doen op Darwin. Helemaal ten onrechte: Darwin zelf verafschuwde deze idee, dat is al te duidelijk. Althans volgens Desmond en Moore, en die kunnen het weten!
AL IS ER GEEN GOD
Het kan niemand, die de pers en media van vandaag aandachtig volgt, ontgaan hoeveel mensen niet geloven in God of op zijn minst serieuze twijfels hebben over zijn bestaan. En dan heb ik het niet over de God, die synoniem staat voor Liefde of Leven, maar over de God, die in het katholicisme werd (wordt?) voorgesteld als de schepper van alles, als de Vader van de Heilige Drievuldigheid, als diegene die alles ziet, straft en beloont enz.
Je kan dat natuurlijk toeschrijven aan onverschilligheid als gevolg van materialisme en individualisme, die vandaag meer dan vroeger mensen in hun greep lijken te hebben. Maar het is onmiskenbaar dat ook een groot deel van de nadenkende en betrokken mensen niet meer ‘geloven’ in het bestaan van God.
Die mensen wil ik twee boeken aanbevelen, die hen kunnen helpen om meer inzicht te krijgen in de vragen rond het godsbestaan en het geloof van vroeger, dat ze in de loop der jaren hebben ‘verloren’.
Het eerste boek is geschreven door een Jezuïet, Roger Lenaers, en heeft als sprekende titel: “Al is er geen God-in-den-hoge” (Uitgeverij Pelckmans – Kapellen, 2009). Het bevat de uitwerking van een stellingname, vroeger gepubliceerd als nummer van het Tijdschrift voor Geestelijk Leven, onder de titel: De Droom van Nebukadnezar; Het tweede komt van de Fransman Frédéric Lenoir, filosoof en godsdiensthistoricus, onder de titel “Le Christ philosophe” (Plon, 2007)
Beide boeken schudden op een uiterst doordachte manier de hele tweeduizend jaar oude traditie van het christendom in zijn vele vormen dooreen en zoeken een radicaal nieuwe weg voor de ‘gelovige’ van de toekomst. Boeken die gesneden brood zijn voor de boven genoemde nadenkende, twijfelende, zoekende mens van de twintigste eeuw.
Roger Lenaers vertrekt van een inzicht, dat bijna een axioma (een onbewezen stelling, waarop heel de verdere redenering is gebouwd) is: er bestaat geen andere wereld dan diegene waarin we nu leven, werken en sterven. Dit fundamentele inzicht is het resultaat van een denkproces, dat teruggaat tot de Verlichting. Volgens Kant betekent verlichting de bevrijding van de mens uit zijn onmondigheid, waaraan hij zelf schuld heeft. Sapere aude: durf je verstand te gebruiken, de spreuk van de Verlichting, in hoge mate door Lenaers uitgeoefend. Het vraagt inderdaad heel veel moed de bevindingen van de wetenschap en diens kijk op de mens, op zijn ontstaan en op zijn bestaan in je denken op te nemen, want de gevolgen ervan zijn zeer verreikend. Gevolgen voor de traditionele geloofsleer (het tweede deel van Lenaers’ boek), gevolgen ook voor de ethiek (het eerste deel van Lenaers’ boek en het boek van Frédéric Lenoir).
We zijn al een tijdje vertrouwd met de kritiek op de ethiek, door de kerken gepredikt en uitgeoefend, in tegenstelling tot de ethiek door Jezus zelf voorgeleefd en gepredikt. Maar de afbraak van de traditionele geloofsleer door Lenaers zal wellicht bij velen, ook mensen die zich nog ergens christelijk noemen, op zijn minst als radicaal en gedurfd overkomen.
Wat de ethiek betreft: zowel Lenoir en Lenaers benadrukken de gapende kloof tussen dat wat Jezus heeft gezegd en voorgeleefd, en de praktijk in de christelijke kerken vandaag. Vooral de houding van de kerken tegenover geld, tegenover de andersdenkenden en tegenover seksualiteit moeten het daarbij ontgelden. Terecht, als je het mij vraagt. Je kan begrijpen dat Lenoir in feite de kerken afschrijft en de opvattingen en praktijk van het humanisme vandaag de dag ziet als een verderzetting, in onze moderne tijd, van dat wat Jezus als vernieuwde visie op de mens en zijn mens-zijn heeft gebracht.
Nu in Antwerpen de voor- en tegenstanders van de Lange Wapper, de fameuze brug die de ring rond Antwerpen moet sluiten, zich voorbereiden op 18 oktober, de dag van het referendum over die sluitingsring (een brug of een tunnel), past het even na te denken over onze even fameuze democratie.
Niet over het ideaal, dat we allemaal voor ogen hebben, maar over de reële democratie of liever over wat er hier bij ons voor doorgaat. Neem nu even het artikel van Arundhati Roy, de schrijfster uit India. Wat ze schrijft over de oorlog tussen India en Pakistan om Kashmir en hoe ze daar de democratie de nek hebben omgedraaid, dat kan voor onze politici en managers een voorbeeld zijn voor de manier waarop ze ook hier met democratie lijken om te gaan, zij het iets minder doortastend, iets ‘beschaafder’.
Wat er dus met dat vrij onschuldig referendum-experiment over de Lange Wapper ook op het spel staat, is noch min noch meer de ‘democratie’.
We zullen dan maar gaan stemmen, op 18 oktober, met de dood in het hart.
De financiële crisis, de slachtoffers ervan, de honger in de wereld. Het zijn geen ‘natuurlijke’ fenomenen, zegt Noam Chomsky: ze worden veroorzaakt door menselijk ingrijpen, door een constant gebrek aan echte democratie.
Een lang maar zeer aanbevolen artikel, over “zij” en “wij”!
Van de boeken, die ik in de laatste jaren heb gelezen, hebben die van Jared Diamond wel de grootste indruk op mij nagelaten. Vooral zijn boek over “paarden, zwaarden en ziektekiemen” is schitterend. Maar zijn boek over ondergang, waarover het in dit artikel meestal gaat, moet iedereen lezen, die aan de toekomst van zijn kinderen enig belang hecht…
Kijk ook even naar de vermelding van een aantal boeiende boeken over wetenschap, van schrijvers als Stephen Jay Gould en Bryson. Bijna allemaal verplichte lectuur voor de moderne mens!