andrebogaert.be

De laatste tienduizend jaar hebben niet de genen, maar de cultuur de mens verder ontwikkeld. Dat staat tenminste in dit artikel. Het zal wel zo zijn, al lijkt die tienduizend jaar me wel een beetje lukraak gekozen. Misschien omdat de auteur een Amerikaan is en de mens pas een goeie tienduizend jaar geleden in Amerika is terecht gekomen. De homo sapiens is echter al langer op deze aardkloot verschenen (sommigen denken zelfs al aan zo’n tweehonderdduizend jaar geleden. En veel wijst er op dat de mens van vandaag genetisch niet anders is dan die vroege homo sapiens.
Dieren passen zich aan (door genetische wijzigingen dan) of sterven uit wanneer ze worden geconfronteerd met klimatologische veranderingen in hun omgeving. De mens is er tot nog toe in geslaagd dank zij zijn ‘cultuur’ (een leerproces, van generatie tot generatie) te overleven ook in heel moeilijke omstandigheden. Vraag is echter of dit oneindig kan doorgaan. Veel mensen, ook wetenschappers, hebben daar hun ernstige twijfels over.

Vanmorgen vernam ik dat Tony Judt is overleden. Hij was een historicus, die naam maakte in de VS. Laatst hoorde ik een lovende recensie van zijn laatste boek: “Het land is moe. Verhandeling over onze ontevredenheid”. Moet ik zeker lezen!

Volgens de auteur van dit artikel zijn er in de huidige wereld twee naties die nog geloven in iets wat de andere al lang hebben ingezien, nl. dat oorlog en militair vertoon niet meer tot een ‘overwinning’ kunnen leiden. Zelfs een miskleun als de oorlog in Afghanistan, waar de laatste tijd elke maand meer soldaten sneuvelen (om van de burgers maar te zwijgen), kan de Amerikanen (nog) niet tot inzicht brengen. Waar is de tijd, dat we dachten dat dit met Obama zou veranderen?
Als je heel concreet wil weten in welke omstandigheden en met welk materiaal de Amerikanen daar in Afghanistan vechten, lees dan het relaas van Ann Jones, die het ‘geluk’ had met hen mee te kunnen trekken…

Het lezen van dit artikel over een nieuw boek van de Engelse journalist Tom Standage over de rol van voedsel in de geschiedenis deed me weer grijpen naar de boeken van de Franse historicus Fernand Braudel. Hij was voor zover ik weet de eerste die het belang van voedsel en de wijze van produceren ervan op de voorgrond stelde. Dat soort geschiedenis heeft blijkbaar ook elders opvolgers gekregen.
Als aanvulling op de gewone geschiedenis, die uitgaat van sociale, politieke, culturele en economische feiten, is zo’n opzet wel interessant. Het wijst op het belang van de dichter bij de mens die we zijn aanleunende factoren, die een groot stuk van de loop van de geschiedenis kunnen bepalen. De overgang van jager-verzamelaar naar boer, en de komst van ‘beschaving’ heeft uiteraard met voedsel te maken, de opkomst van heel wat rijken en machtscentra eveneens.

De geschiedenis van de revoluties beperkt zich meestal tot de grote drie: de Amerikaanse, Franse en Russische revolutie. De andere, minder bekende revolutie is die van het Engeland uit de zeventiende eeuw. Volgens de historicus Steve Pincus vormde de revolutie van 1688 het Engeland, dat met behulp van het Nederlandse model zou evolueren naar de moderne door handel en economie gedomineerde samenleving, die we nu nog kennen. Zonder die ‘glorierijke’ revolutie was er geen sprake geweest van de andere omwentelingen in Amerika en Europa.

Nagenoeg iedereen zal wel weten dat de Taliban het niet had voor vrouwen. Maar dat onlangs Jimmy Carter gebroken heeft met de kerk van de Baptisten, waar hij zestig jaar lang lid van was, en wél omwille van het standpunt tegenover de vrouw, was mij helaas niet bekend. En doet mijn achting voor deze gewezen president torenhoog stijgen.
In dit artikel beschrijft Francine Prose op een heldere wijze de houding van de religies tegenover de vrouw, over de hele geschiedenis heen. Het was heel erg vroeger, ja, maar we hebben weinig redenen om te denken dat het nu zoveel beter is…

Een zelfde taal, een zelfde onderwijs, eenzelfde geheel van tradities en gewoontes: je kan dit het kenmerk noemen van een natie of een volk. Dat is duidelijk niet van toepassing op ‘Europa’. Maar is Europa dan enkel een som van naties, en geen historische en culturele realiteit?

Krzysztof Pomian probeert in een lang maar interessant artikel na te gaan wat in het verleden Europa heeft gemaakt tot wat het nu is, wat ons scheidt en wat ons bindt, en vooral: wat willen we naar de toekomst toe bewaren van dit Europa uit het verleden? Dit artikel verscheen eerst in het Nederlands, maar ik vond enkel de Engelse (en Duitse) vertaling ervan.

Van de boeken, die ik in de laatste jaren heb gelezen, hebben die van Jared Diamond wel de grootste indruk op mij nagelaten. Vooral zijn boek over “paarden, zwaarden en ziektekiemen” is schitterend. Maar zijn boek over ondergang, waarover het in dit artikel meestal gaat, moet iedereen lezen, die aan de toekomst van zijn kinderen enig belang hecht…
Kijk ook even naar de vermelding van een aantal boeiende boeken over wetenschap, van schrijvers als Stephen Jay Gould en Bryson. Bijna allemaal verplichte lectuur voor de moderne mens!

Herhaalde keren heeft men in het verleden gewezen op de pogingen van Westerse machten om Rusland op de knieën te krijgen: eerst de Zweden, dan de Fransen, tenslotte de Duitsers werden telkens door de vreselijke Russische winter gedwongen zich met veel verliezen terug te trekken. Een les uit de geschiedenis, die blijkens een artikel uit de internationale Spiegel op zijn minst moet worden gecorrigeerd.
Niet de winter (het ‘ice’) heeft Napoleon op de knieën gekregen, maar een tyfus-epidemie (de ‘lice’ ofte luizen). Toen Napoleon in de winter van 1812 Rusland binnentrok, werd zijn leger meer dan gedecimeerd door de epidemie. De ontdekking van een massagraf in Vilnius (Letland) met 2000 lijken van soldaten heeft historici aan het zoeken gezet, met dit enigzins verrassende resultaat.

Ga je met de Kerst of met Nieuwjaar even naar Londen, vergeet dan niet het British Museum binnen te lopen waar tot 15 maart een tentoonstelling loopt over de bekende kleitabletten, die men bij duizenden heeft gevonden in wat nu Irak en Iran is. Titel: Babylon, mythe en realiteit. De meeste tabletten dateren vanuit de tijd van Nebuchadnezzar II (605-562 BC). Daarnaast is ook het schilderij van de toren van Babel van onze Breughel te zien.

Een monografie over de pest, die in de veertiende eeuw in Europa woedde. Ze heeft volgens de auteur een einde gemaakt aan de feodaliteit, luidde het begin van het kapitalisme in, en veroorzaakte de eerste golf van twijfel aan de traditionele vormen van godsdienst en geloof. Maar wat voor een ziekte het is geweest weet men blijkbaar nog altijd niet. Het boek mengt geschiedenis en fictie op een manier die de auteur als professor van de universiteit van Cambridge blijkbaar kan verantwoorden…

Dat ‘geschiedenis’ een door mensen bedreven wetenschap is, en dus subjectieve kantjes heeft, heb ik al lang geleden aangehaald als waarschuwing voor de lezer van mijn bijdragen. En het ligt dus voor de hand dat ook deze wetenschap kan misbruikt worden om een ander doel dan de waarheid (en niets dan de waarheid) te verkondigen. Waarbij het natuurlijk niet altijd duidelijk is wat die waarheid is: feiten zijn nooit zuiver feiten, ze worden altijd ‘waargenomen’ door een mens en dus altijd onvermijdelijk enigszins vervormd weergegeven. Maw ‘objectieve’ waarheid bestaat eigenlijk niet.
Maar dat neemt niet weg dat de mens door het ontwikkelen van zijn kennis de ‘objectieve’ waarheid sterk kan benaderen. Als dat tenminste zijn bedoeling is. Blijkbaar is dat niet altijd het geval. Lees maar even de recensie van dat boek van Anthony Pagden: “Worlds at War”, en je zal begrijpen waar ik het over heb. De auteur van het boek, een geschiedschrijver nota bene, beschrijft de 2500 jaar oude oorlog tussen Oost en West als een illustratie van een hoogst twijfelachtige interpretatie van de recente geschiedenis, nl. de vreselijke gebeurtenis van 11/9/2001. Terecht zegt de recensent dat dit een misbruik en vertekening is van de geschiedenis voor een politiek doel. Het gebeurt veel meer dan je denkt, ook in allerlei tijdschriften en kranten. Een gewaarschuwd mens is er twee waard.