andrebogaert.be

De Tudors in Engeland:

Hendrik VIII (1509-1547) slaagde er niet in, ondanks een weelderige hofhouding, de Engelse financies ernstig te verzwakken. Ondermeer komt dit doordat Engeland in die 16e eeuw op profijtige manier oorlog voerde, en omdat Hendrik de door de reformatie vrijgekomen kerkelijke goederen liet beheren door een aantal getrouwen die een nieuwe soort adel, trouw aan de kroon, zouden gaan vormen. Het parlement zat ten tijde van de Tudors vol getrouwe edellieden en ook het lagerhuis was bevolkt met landjonkers en kleinere landheren, die hun aanzien aan het koningshuis te danken hadden. Die landjonkers in het lagerhuis waren jongere zonen van de edelen, die in Engeland de adellijke titel niet erfden; zo was het aandeel van de roerige burgers daar minder groot.
Na de dood van Hendrik kwamen er godsdienstige problemen: Edward VI, die jong stierf, werd opgevolgd door Mary Tudor, dochter van Katharina van Aragón (die de eerste vrouw was van Hendrik VIII), gehuwd met Philips II van Spanje, en streng katholiek gebleven. Ze voerde het katholicisme weer met harde hand in en kreeg daardoor de bijnaam van Bloody Mary. Ze stierf echter jong en werd opgevolgd door Elisabeth I, dochter van Hendrik VIII en Anna Boleyn, zijn tweede vrouw. Elisabeth was protestant en onder haar bewind kwam het anglicanisme op stevige poten te staan. Tevens kreeg Engeland natuurlijk in Philips II een geduchte vijand. De koningin van Schotland, Mary Stuart, katholiek, moest onder druk van de Calvinisten daar met John Knox Schotland uit, en zocht haar toevlucht bij Elisabeth. Zij was immers de troonopvolgster in Engeland als Elisabeth I kinderloos zou sterven. In London aangekomen, werd ze in de Tower opgesloten en later ter dood gebracht.
Toppunt van de strijd tegen Spanje was de overwinning van de Engelsen op de onoverwinnelijk geachte Spaanse Armada in 1588. En onder Elisabeth neemt ook het Iers vraagstuk een aanvang. De periode van Elisabeth is ook die van Shakespeare (1564-1616).

De Franse godsdienstoorlogen (1562 tot 1598).

Frankrijk had onder Frans I de dreigende omsingeling door Karel V weten te voorkomen, maar de hofhouding van Frans I en de talrijke oorlogen hadden het ook financieel aan de rand van de afgrond gebracht. Na Frans I was het ook uit met de krachtige vorsten van het huis Valois. Zijn opvolger Hendrik II en zijn kleinzoons, sterk onder de invloed van hun moeder Katharina de Medicis konden niet voorkomen dat het land ten offer viel aan de grootste verwarring, als gevolg van die oorlogen.
De Calvinisten, onder de naam Hugenoten (Eidgenossen), hadden gretig gehoor gevonden bij de adel, de opkomende kapitalisten en de middenstand. Het gewone volk werd weinig of niet door het protestantisme beroerd, behalve misschien in het zuiden waar eertijds de Albigenzen of katharen hadden geleefd. De Calvinisten, eerder anti-monarchaal, zullen steun zoeken bij Engeland, de katholieken bij Spanje. De koning zal proberen een bemiddelende rol te spelen.
In 1572 heeft de Bartholomeusnacht plaats, een nacht waarin in Parijs alleen al een 3000 protestanten worden vermoord samen met hun leider, admiraal de Coligny. De godsdienstoorlog eindigde meer dan 25 jaar later, als Hendrik van Navarra als Hendrik IV die eerste koning werd uit het huis van de Bourbons. Om als koning te worden aanvaard had hij zich wel weer tot het katholicisme moeten bekeren, maar

4. Philips II en het buitenland

Tijdens het bewind van Philips II krijgen we als voornaamste gebeurtenissen: de opstand van de Nederlanden tegen het Spaanse bewind (vanaf 1567), de Franse godsdienstoorlogen (1562-1598) waar Philips probeerde in tussen te komen ten gunste van de katholieken, en de definitieve vestiging van het Anglicanisme in Engeland onder Elisabeth I (1558-1603) waartegen Philips met zijn vloot, de Armada, in 1588 te pletter liep.

De opstand van de Nederlanden (1567 en volgende) had godsdienstige, economische en politieke oorzaken.
De noordelijke provincies waren sterk door het Calvinisme bewerkt, in de zuidelijke provincies was de hogere stand katholiek gebleven, terwijl de lagere standen sympathiseerden met de geloofshervormers, vooral met de Wederdopers en de Calvinisten. Van hen uit zou trouwens een beeldenstorm vertrekken, die in het zuiden en noorden enorme ravages aanrichtte en waar de hogere standen huiverig tegenover stonden.
De economische motieven waren duidelijk: de Hollandse en Zeelandse schippers hadden ten dele de handel rond de Baltische zee van de Hanze overgenomen en waren tegen elke vorm van Spaans mercantilisme en voogdij.
Politiek stonden de hogere standen achter de eis voor het behoud van hun traditionele politieke vrijheden tegenover het absolutisme van Philips.
Dank zij de acties van de bos- en watergeuzen (zo genoemd naar het franse

We weten niet beter of de Kelten, Hunnen, Vandalen en Goten waren ‘barbaren’. Dat danken ze aan de Romeinen. Maar we zouden nu beter moeten weten , althans volgens ex-Python Terry Jones. De Romeinen hadden vooral een goed georganiseerd leger en maakten betere propaganda, waarin we zonder verder na te denken getuimeld zijn. Benieuwd wat de echte historici daarvan zouden denken.

3. Philips II, zoon van Karel V.

In 1556 doet Keizer Karel V troonafstand. Dit is een belangrijke datum, want dan houdt de politiek op van het wereldimperium, die de regering van Karel had gekenmerkt. Zijn zoon Philips II kreeg Spanje, de koningrijken Napels en Sicilië, het hertogdom Milaan, de Nederlanden, Franche-Comté en het koloniale Spaanse rijk. Zijn broer Ferdinand I erfde de keizerskroon en de bezittingen van het huis der Habsburgers in Duitsland. De keizerskroon keert dus terug naar Duitsland, om daar nog slechts over een gewoon feodaal koninkrijk te heersen. De macht zit geconcentreerd in Spanje en in het uitgestrekte zeevaartrijk. Philips II was door zijn moeder, Isabella van Portugal, bovendien erfgenaam van Portugal, en door zijn huwelijk met Mary Tudor verbonden met Engeland. Zo ontstond rond de Atlantische oceaan een groots geheel

Met het verbond tussen Frankrijk en Turkije begon de tweede ronde van de strijd: Frans I, de Turken, de protestantse vorsten, de Zwitsers, de Engelsen (die nu onder Hendrik VIII zich van het pauselijk gezag hadden losgescheurd) tegen Karel V. Het verging Karel aanvankelijk slecht, maar toen Hendrik VIII van Engeland, uit schrik voor het Frans-Turkse gevaar op zee (Engeland was vooral daar in geïnteresseerd) de zijde van Karel V koos, kwam het tot een status-quo, de Vrede van Crespy in 1544.

Profiterend van deze wapenstilstand riep de paus in 1545 het concilie van Trente bijeen, dat de kerk intern moest hervormen. De keizer deed zijn duitje in het zakje door tegen de protestantse vorsten ten strijde te trekken en hen te verslaan. Deze zege zou echter rampzalige gevolgen hebben: de katholieke vorsten in Duitsland schaarden zich aan de zijde van de protestantse tegen de keizer. Het conflict was niet zozeer meer een conflict tussen protestanten en katholieken. Het werd een conflict tussen twee bijna onoverbrugbare politieke visies: die van de Middeleeuwen, vertegenwoordigd door het feodale Duitsland, waar politieke chaos heerste en verdrukking van het volk door de vorsten, die niets dan familiebelangen vertegenwoordigden, en die van de moderne tijden, met als grote voorvechter de keizer als koning van Spanje en vorst der Nederlanden. De godsdienstvrede van Augsburg van 1546 was een laatste poging van Karel V om tot een godsdienstige verzoening te komen. In feite is het mislukt en van dan af moest Karel V zich neerleggen bij de idee dat het Heilige Roomse Rijk geen zuiver katholiek rijk meer was. De Fransen, die zich met de Duitse protestanten tegen Karel V hadden gekeerd, kregen onder de opvolger van Frans I, Hendrik II, de bisdommen Metz, Toul en Verdun,

Eerste ronde van de strijd: Karel, gesteund door Engeland, tegen Frans I. Door het verraad van de Connétable de Bourbon, één van de laatste grote vazallen van Frankrijk, lijdt Frans I een verpletterende nederlaag tegen Karel V te Pavia (Italië) in 1525. Paniek in Europa: tegenover de grote macht van Karel V stelt Hendrik VIII (Engeland) een verdrag met Frans I van Frankrijk voor; ook de paus is bang voor de eenmaking van Italië onder Karel V en stelt zich aan de zijde van Frans I. Karel V reageert met de plundering van Rome in 1527: Sacco di Roma.

In 1529 staat Karel zijn bezittingen in Centraal Europa af aan zijn broer Ferdinand: zo ontstaat een splitsing van de Oostenrijkse en de Spaanse Habsburgers. In Spanje zullen ze uitsterven in 1700, in Oostenrijk in 1740. In beide gevallen zal dat de aanleiding zijn voor een oorlog. In Oostenrijk zal Maria Theresia de hertog van Lotharingen huwen en zal de dynastie verder regeren onder de naam Habsburg-Lotharingen.

Eveneens in 1529 is heel Italië onderworpen aan Karel V. Gelukkig voor de paus en de Fransen komen de Turken opdagen als de redders: hun opmars naar Wenen in 1529 doet Karel V de Vrede van Kamerijk sluiten met Frans I, om een verbond van alle krachten tegen het Turks gevaar te bewerkstelligen.
Dat verbond werd echter in gevaar gebracht door de godsdienstige tegenstellingen in het Duitse rijk. Karel riep in 1530 een Rijksdag bijeen in Augsburg. Die veroordeelde Luther. De vorsten die ondertussen al tot het protestantisme waren overgegaan namen dat niet en verenigden zich in de Schmalkaldische Liga. Ze deden een beroep op Frans I, die als katholiek vorst in zijn eigen land bezig was de

2. Het rijk van Karel V versus Frankrijk.

Karel , geboren te Gent in 1500, als zoon van Philips de Schone, zelf zoon van Maximiliaan I en Maria van Bourgondië, en van Johanna de Waanzinnige, dochter van Ferdinand en Isabella van Spanje. In 1515 werd Karel hertog van Bourgondië, in 1516 koning van Spanje. Dankzij de hulp van de Fuggers verovert Karel op zijn rivaal Frans I van Frankrijk in 1519, na de dood van Maximiliaan, de Duitse keizerlijke waardigheid, en wordt Keizer Karel V. Voor de eerste maal beslisten de financies over het lot van Europa.

Philips de Schone stierf jong, 28 jaar oud, in 1506, in Burgos, tijdens een bezoek aan Spanje, waar hij aanspraak wilde maken op Castilië, tegen de zin van Aragón. In de tijd tussen zijn dood en de volwassenheid van Karel (in 1515 werd deze heer van de Nederlanden), regeerde de zuster van Philips de Schone, Margaretha van Oostenrijk, als landvoogdes, over de Nederlanden, vanuit Mechelen.
Deze Margaretha was eerst uitgehuwelijkt als driejarig meisje aan de Dauphin van Frankrijk , de latere Karel VIII, en was enige tijd, na de dood van Lodewijk XI, koningin van Frankrijk. Maar om Bretagne te verwerven, werd het huwelijk ontbonden en trouwde Karel VIII met hertogin Anna, de erfgename van Bretagne. Margaretha kwam na enkele jaren terug naar Mechelen en werd dan uitgehuwelijkt aan Don Juan, prins van Castilië en erfgenaam van de Spaanse troon. Na een half jaar moest Margaretha terug naar de Nederlanden, want haar ziekelijke man Don Juan stierf. Na diens dood werd ze tenslotte uitgehuwelijkt aan de hertog van Savoye, die na enkele jaren ook stierf: de derde keer was blijkbaar de goede keer geweest, want ze heeft heel haar leven om die man getreurd. Ze bleef dan, als jonge 24-jarige reeds tweemaal weduwe, voorgoed in de Nederlanden, waar ze als landvoogdes fungeerde als Karel weg was. Bij haar dood in 1530 werd ze in Brou (Bourg-en-Bresse, het zuiden van Bourgondië) bijgezet bij haar tweede man, in een basiliek die ze daar liet bouwen met behulp van kunstenaars en bouwheren uit Vlaanderen.

Door keizer te worden verenigde Karel V in zijn rijk twee soorten

1. Frankrijk versus Bourgondië en in Italië

Sinds de 11e eeuw was het de

De zeventiende eeuw is de eeuw van het Franse absolutisme. Frankrijk is de machtigste natie van Europa, vooral dan na 1659 (de Vrede van de Pyreneeën, als gevolg van de oorlog tegen Spanje) Het toppunt is de regering van zonnekoning Lodewijk XIV (1661-1715).

Ondertussen is sinds de 15e eeuw en volop in de 16e eeuw het Ottomaanse rijk zich aan het ontwikkelen in Oost- en Centraal Europa. In de strijd tussen Karel V en Frans I van Frankrijk zal deze laatste in 1536 het bondgenootschap, hem door de Ottomaan Süleyman I de Grote aangeboden, aanvaarden en zo de Turken binnenbrengen in de Europese politiek. Frankrijk zal er zijn status van eerste Middellandse Zeemogendheid door verkrijgen, met Marseille als poort van Europa op het Oosten, en die behouden tot in de 19e eeuw. De Turken of Ottomanen zullen in 1541 Hongarije bijna helemaal veroveren en hoewel met de dood van Süleyman I in 1566 langzaam het verval gaat optreden zal de druk van de Turken op Europa aanhouden tot lang in de 17e eeuw. In 1572 wordt een eerste halt toegeroepen aan de Turkse expansie wanneer te Lepanto (in Griekenland) de Turkse vloot wordt vernietigd door een coalitie van Westerse vloten, maar pas in 1683 zal de Poolse koning Jan Sobieski bij de Kahlenberg (in de buurt van Wenen) de Turken definitief verslaan.

Het Duitse rijk kende in de 16e en 17e eeuw een diep economisch en intellectueel verval, met als dieptepunt in de eerste helft van de zeventiende eeuw de dertigjarige oorlog. Dit was oorspronkelijk een oorlog tussen protestantse en katholieke vorsten. De Oostenrijkse Habsburgers, de grootste macht in Centraal Europa, zullen onder druk van de Turken en niet in staat de verbrokkeling en het verval van het rijk tegen te gaan, in 1648 bij de Vrede van Westfalen, die een einde maakt aan de dertigjarige oorlog, veel aan macht hebben ingeboet. Centraal Europa is nog slechts een mozaiek van kleinere soevereine staten. Frankrijk komt naar voor als de leidende mogendheid. Pas in de volle achttiende eeuw zal het daarin door Engeland worden bedreigd en overvleugeld.

De zestiende eeuw is de eeuw, waarin Spanje zijn Europese ambities zal botvieren, iets wat begonnen was met de bemoeienissen van het huis Aragón op Sicilië en in Zuid-Italië (Napels) vanaf het einde van de 13e eeuw. In de 14e eeuw kwamen de belangen van Spanje in Italië in botsing met die van de Fransen aldaar en kregen de Spanjaarden een bondgenoot in de Oostenrijkse vorsten, de Habsburgers, die na 1477 (de dood van hertog Karel de Stoute van Bourgondië) Bourgondië erfden door het huwelijk van de dochter van Karel de Stoute, Maria van Bourgondië, met Maximiliaan van Oostenrijk. Die Spaans-Habsburgse connectie werd dan versterkt door een dubbel huwelijk van de zoon en dochter van Maximiliaan met de zoon en dochter van Ferdinand van Aragón en Isabella van Castilië: dat was de grondslag voor het rijk van Karel V en voor de Europese ambities van het jonge Spaanse koninkrijk. Door het conflict met Frankrijk en Engeland zal dat koninkrijk in twee eeuwen verspillen wat het aan interne en externe mogelijkheden bezat. De nederlaag, in 1588, van de onoverwinnelijk geachte vloot van Spanje, de Armada, luidt het begin in van het einde van de Spaanse macht.

Diezelfde zestiende eeuw ziet in Rusland de opkomst van Moscou als centrum van een absolutistisch bestuurd rijk. Naar goede Byzantijnse traditie (Moscou als het nieuwe Byzantium) zocht de Tsaar (=Cesar, keizer) het wereldrijk te herstellen in nauwe samenwerking met de Orthodoxe kerk, op basis van de grondeigendom. Iwan IV de Verschrikkelijke is de bekendste tsaar van die tijd, een absoluut heerser met imperialistische neigingen. Onder zijn regering drongen de Russen door tot in Siberië en werd één der machtigste rijken, die ooit hebben bestaan, gesticht.

Inleiding op de politieke geschiedenis van die tijd.

De politieke geschiedenis van de 16e, 17e en 18e eeuw is die van een aantal