andrebogaert.be

Van op de Campo di Fiori in Rome denkt Frank Furedi, een Brits schrijver, na over vrijheid van meningsuiting en de kruistocht, vandaag de dag, tegen de ontkenners van de holocaust, Aids, de klimaatsverandering (en de rol van de mens daarin) en allerlei genocides uit een dicht of ver verleden. Op de Campo de Fiori staat het standbeeld van Giordani Bruno, een beetje de patroon van al diegenen die met hun leven of anderzins moesten boeten voor hun weigering om hun afwijkende mening af te zweren. En hij is helaas niet de enige in een hele rij, uit het beladen verleden van onze cultuur.
In onze tijd, waarin de claim op absolute waarheid bij voorbaat verdacht is, wordt de inquisitie van vroeger vervangen door allerlei wetten tegen de ontkenning, op de eerste plaats van de holocaust van de Joden, in tweede instantie van allerlei andere door de wetenschap verworven waarheden van onze tijd.
Is het niet hoogste tijd om op te komen voor het (heilige) recht op vrijheid van meningsuiting voor iedereen, een verworvenheid van ons modern democratisch bestel? Wetenschap (of het nu over het klimaat gaat, of over feiten uit de geschiedenis) mag niet worden misbruikt om door censuur die vrijheid aan banden te leggen.

De Duits-Turkse schrijfster Necla Kelek kroop in haar pen, na het lezen van de reactie van Buruma en Ash op het artikel van Pascal Bruckner. Zij verwijt Buruma vooral een vorm van cultureel relativisme te beoefenen: de Islam zou volgens hem veel vormen kennen, een godsdienst zijn zoals de andere, en o.m. door Ayaan Hirsi Ali onterecht worden aangevallen en verguisd. Necla Kelek weet blijkbaar uit eigen ervaring (als vrouw in de Islam..) dat Buruma ongelijk heeft, de Islam niet echt kent, en dus maar wat uit zijn nek kletst. Wordt ongetwijfeld nog vervolgd!

Ian Buruma en Timothy Garton Ash, reageren op de beschuldigingen van Pascal Bruckner: zie artikel van 25 januari j.l.

Vanuit verschillende hoeken is het multiculturalisme de laatste tijd aangevallen als volledig in strijd met de idealen van de Verlichting, waar onze moderne staatsinrichting met de fameuze scheiding van kerk en staat zijn bestaan aan dankt.
Het moderne liberalisme (liberalisme dan in Amerikaanse zin begrepen), dat is ontstaan als reactie op de godsdienstoorlogen en steunt op de idee van verdraagzaamheid, heeft echter een lacune: die van de verhouding van de staat tot groepen binnen die staat met een andere culturele of religieuze oorsprong. Om die lacune op te vullen is de idee van het multiculturalisme of identiteitsbeleid ontwikkeld. Dit gebeurde voor het eerst in Canada, waar de franstalige gemeenschap het recht op het cultiveren van een eigen identiteit opeiste. Sindsdien vinden we deze idee terug in het beleid van de meeste moderne staten. Met alle problemen vandien: moeten we respect opbrengen voor de eigen cultuur en de eigen opvattingen van bepaalde groepen in onze samenleving, ook wanneer die opvattingen in strijd zijn met onze eigen (moderne) visies en praktijken? En moeten we niet aktiever op zoek gaan naar de positieve ‘liberale’ waarden, waar onze samenlevingen op geschoeid zijn?
Dit is de essentie van het verhaal van Francis Fukuyama : Identiteit en Migratie.
Hij verwijst daarbij naar het werk van de Franse auteur Olivier Roy, o.m. zijn boek “L’Islam mondialisé” (Le Seuil, 2002). Deze Roy geeft een aparte en intrigerende kijk op de motieven en problemen van de radikale moslims in Europa en in hun eigen landen, waarbij hij er van uitgaat dat het te maken heeft niet zozeer met de godsdienst als wel met de identiteitscrisis waar de meeste moslims in het Westen (maar ook in hun eigen landen) mee worstelen.
Anderzijds hebben heel wat auteurs diezelfde gedragingen en fenomenen uitgelegd als direct voortvloeiend uit het karakter en de geschiedenis van de Islam. Op zijn scherpst heeft de Franse auteur Redeker dat gedaan, en zich de haat van heel veel moslims op de hals gehaald. Hier kan je lezen wat hij over de islam schreef en hier wat de gevolgen daarvan waren.
Tenslotte vermeld ik in dat verband ook het artikel van Pascal Bruckner, die daarin Ayaan Hirsi Ali verdedigt tegen twee auteurs, Ian Buruma en Timothy Garton Ash, die beide vanuit een multiculturalistische opvatting volgens hem ten onrechte kritiek oefenen op de houding en opvattingen van Ayaan Hirsi Ali.
Ondertussen hebben Ian Buruma en Timothy Garton Ash gereageerd op de beschuldiging van Bruckner, onder de titel: Vrijheid kan niet worden gedecreteerd en Liever Pascal dan Pascal Bruckner.

Onlangs werd in Antwerpen het verbod uitgevaardigd op het dragen van een hoofddoek bij het uitoefenen van publieke functies (aan loketten enz.) Naar aanleiding van dergelijke maatregelen en van kerkelijke uitspraken tegen euthanasie en abortus komt geregeld de verhouding tussen de religie(s) en de seculiere staat ter sprake. In het artikel van Jan Philipp Reemtsma gaat het daarover.
Religie noemt de auteur de groepering van mensen, die de persoonlijke overtuiging toegedaan zijn dat de essentie van alles, de ultieme betekenis van ons bestaan niet kan achterhaald worden door de kennis, die van de mens uitgaat, de wetenschap dus, maar dat we die enkel bij benadering kunnen kennen vanuit een andere bron (in de katholieke theologie noemt men die bron de openbaring, door God zelf gebracht). Mensen, die geloven in vliegende schotels, of in alternatieve geneeskunde en andere niet te bewijzen fenomenen zijn per definitie niet religieus, maar ‘bijgelovig’.
Een seculiere samenleving is een samenleving, waarin niemand het alleenrecht heeft van aanspraak op de waarheid. Geen samenleving waarin de religie wordt vervangen door één of ander geloof in de wetenschap. Maar ook geen samenleving die haar betekenis of bindende waarden of oriëntatie moet hebben van één of andere religie. Want als ze dat doet, is die samenleving niet meer seculier. De waarden, waarop deze samenleving is gestoeld, zijn waarden op zichzelf, door de mens zelf in het leven geroepen. Eén van deze waarden is uiteraard het respect voor iedereen in zijn bepaalde overtuiging, ook als je die niet deelt, zelfs als je geen respect kunt opbrengen voor die overtuiging zelf.
Volgens de auteur is het verbod op het dragen van de hoofddoek daarom een vergissing…
Voor een noodzakelijke discussie over de waarden, die een seculiere samenleving aan iedere burger moet voorhouden, een interessante insteek.

De laatste jaren heeft de sociobiologie of evolutionaire psychologie een enorme invloed gehad op het ethisch denken. Denk maar aan het impact dat het boek van Dawkins “The selfisch gene” heeft gehad. Het is daarom niet verwonderlijk dat sommige pedagogen van mening zijn dat het doceren van sociobiologie aan jonge mensen riskeert van die jongeren monsters te maken. Zelfzuchtige monsters, die van oordeel zijn dat de mens van nature uit ‘slecht’ is en enkel uit op eigen winst en voordeel. Onbaatzuchtigheid zou dus een illusie zijn, zou dus niet bestaan. Het artikel van David P. Barash, psycholoog aan de universiteit van Washington, kan ons denken daarover bevorderen!

De vraag of het moreel verantwoord was (en is) massaal bommen te gooien op steden en zo duizenden ‘onschuldige’ burgers de dood in te jagen is het onderwerp van een nieuw boek van de Engelse moraalfilosoof Grayling van de universiteit van Londen. Het gaat op de eerste plaats over de geallieerde bombardementen op Duitsland tijdens de tweede wereldoorlog, die zo’n 600.000 mensen doodden. Maar het gaat natuurlijk ook over de bombardementen op Servië, op Afghanistan en op Irak: is dat moreel verantwoord of is dit ook een vorm van terrorisme? Grayling’s stelling is in grote lijnen dat die bombardementen niet te verantwoorden waren (en zijn?) en dat ze zo goed als niet hebben bijgedragen tot het beëindigen van de oorlog. Dat wordt dan weer in vraag gesteld door een Amerikaans onderzoeker, die hier en daar wel een punt heeft. Als je het mij vraagt, een belangrijke discussie in het licht van de huidige oorlogsvoering.

De moraal in deze éénentwintigste eeuw zal volgens Kaplan draaien niet rond de strijd tussen voorstanders van de evolutie en voorstanders van het Intelligent Design, ook niet rond het gebruik van stamcellen, maar rond de ontwikkeling van de genetische technologie. Veel mensen, de paus op kop, maken zich daar zorgen over. Niet helemaal terecht, zegt de auteur: genetische ‘manipulatie’ is een zeer ingewikkeld proces, op gang gebracht door wetenschappers, die heus geen mensen zijn zonder morele standaard. Alleen moet de kloof tussen de wetenschappers en de niet-wetenschappers zoveel mogelijk gedicht worden.

Het bombardement van Dresden in 1945, met de vuurstorm die werd ontketend, is in de ogen van veel mensen achteraf veroordeeld als nodeloze daad van wreedheid jegens ‘onschuldige’ burgers, op een ogenblik dat het derde rijk zo goed als verslagen was. In 1943, bij het eerste van dergelijke bombardementen op de stad Hamburg, was Duitsland weliswaar nog niet verslagen. Toch oordeelt de filosoof Jonathan Yardley dat het op dergelijke wijze bombarderen en doden van ‘onschuldige’ burgers moreel ontoelaatbaar was en is. De Amerikanen, die twee atoombommen gooiden op Japan, en achteraf nog zware bombardementen uitvoerden o.m. op Irak, zouden best even luisteren naar de argumenten van Yardley.

Een interessant kommentaar op de idee van Dawkins, dat onze genen ”egoistisch” zijn (“The Selfish Gene”, boek van Dawkins, dat dertig jaar geleden verscheen). Het kan helpen om dit beter te begrijpen en dan ook beter te begrijpen hoe we de evolutie moeten zien.
Hier kan je lezen wat Richard Dawkins zelf zegt over zijn dertig jaar oude boek!

De Vroege Middeleeuwen

In de volgende bijdragen gaat het hoofdzakelijk over wat zich tijdens de vroege middeleeuwen op politiek en sociaal vlak afspeelde, hier bij ons (met nadruk op de 8e tot 10e eeuw, de beginnende organisatie van de Germaanse staten), in Oost-Europa (de Slavische volkeren) en in het Oost-Romeinse keizerrijk. Tenslotte nog iets over het ontstaan van de Islam.

Overzicht:

Zijn we echt zo verschillend van apen? Vroeger dacht men van wel, nu blijkt dat we veel meer gemeen hebben met de bonobo’s, de chimpanzees en tutti quanti. De studie van de primaten kan ons heel wat leren bv. over oorlog en vrede. In een eerste stadium werden we nogal eens vergeleken met de agressieve chimpansees, die we als mensen in agressiviteit en wreedheid nog zelfs zouden overtreffen. Maar recentere studie van de apen in het wild heeft ons geleerd dat die agressiviteit niet onvermijdelijk is maar afhankelijk van de omgeving en omstandigheden, en dat er apen zijn, zoals de bonobo’s of woudchimpanzees, die hoegenaamd niet agressief zijn. En nog beter: dat apensoorten, die als heel agressief te boek stonden, die agressiviteit kunnen intomen als de omstandigheden gunstig zijn.
Dit artikel van Robert Sapolsky verschijnt merkwaardig genoeg op de site van “Foreign Affairs”, een nogal conservatieve denktank in de VS, waarmee ik te maken kreeg in de tijd van de rakettenkwestie (de jaren tachtig van vorige eeuw). Kunnen we Bush en co. niet eens uitnodigen naar Plankendaal, om de bonobo’s daar bezig te zien? Wie weet…