andrebogaert.be

Europa stap voor stap

Het EGKS-project was tot slot een typische uiting van de

De Frans-Duitse tandem als motor, de Britten aan de zijlijn.

Is de EGKS gegroeid uit de Frans-Duitse tegenstelling en het overwinnen van deze tegenstelling, dan valt het omzeggens zestig jaar later op, hoe sterk deze Frans-Duitse as een dragende kracht van de Europese integratie is geworden. Na drie Frans-Duitse oorlogen in zeventig jaar tijd was die verzoening geen geringe prestatie die, zoals we nog verder zullen zien, in Frankrijk alles behalve algemeen aanvaard was. Schuman werd in het Franse parlement regelmatig onthaald op spreekkoren genre

Tot slot trad men als EGKS ook sturend op, men trachtte de economische evolutie in de sector wel degelijk te beïnvloeden. Aanvankelijk ging het hierbij vooral om het garanderen van een voldoende bevoorrading tegen een redelijke prijs. In latere jaren, toen er bv. in België eerder sprake was van overproductie van staal, zou de EGKS maatregelen nemen om de staalindustrie af te bouwen, en nauwlettend toekijken op nationale overheidsinitiatieven die poogden bedrijven in moeilijkheden te redden. De EGKS speelde ook een belangrijke rol in de herscholing van mijnwerkers na de sluiting van de mijnen in de jaren zestig tot tachtig.

Samenvattend kunnen we stellen dat de EGKS de typische mengeling vertoonde van vrije markteconomie met sturend optreden dat, ook hier weer mits de nodige nationale accenten, in het na-oorlogse West-Europa opgang maakte. Vrije markt en vrijhandel, privaatinitiatief en een overheid die via stimuleringen of beperkingen sturend tracht op te treden, waren algemeen verspreid. Fundamenteel is dat ook vandaag nog het geval, al is de algemene sfeer er vandaag in heel Europa, en dus ook in de Europese instellingen, een die veel meer dan in de jaren zestig de nadruk legt op privé initiatief, vrije markt en terugdringing van overheidsinterventie.
Wat hierbij opvalt is dat men ook van in het prille EGKS-begin discussies heeft gezien waarbij kritiek op het beleid van de Europese instellingen vermengd wordt met kritiek op het Europees project als dusdanig. Zo was één van de reden waarom de Britse Labour regering zich tegen het Plan Schuman kantte, de vrees dat de regels van de EGKS haar eigen nationale opties zouden doorkruisen: Labour voerde immers een beleid van selectieve nationalisaties, o.m. in de kolen- en staalsector. Omgekeerd zetten de Belgische staalbazen een campagne tegen datzelfde plan op, omdat zij er een verdoken vorm van overheidsdirigisme en

Vrijhandel, georganiseerde mededinging en overheidsinterventie

Naast de instellingen van de EGKS, was er natuurlijk ook het beleid van de organisatie. En ook hier zien we van in het begin een aantal grote economische principes opduiken die, weliswaar met de nodige variaties, tot vandaag het Europese beleid zullen bepalen.
Het was de bedoeling tot één gemeenschappelijke markt voor kolen en staal te komen: een grote markt waarin dezelfde spelregels golden. Dat hield een aantal dingen in.

Vooreerst werd er binnen de EGKS en later binnen de Europese Gemeenschap resoluut gekozen voor vrijhandel. De ervaring van de jaren dertig indachtig werd elke protectionistische afscherming van de markt via invoerheffingen tussen de lidstaten verboden.
Tegelijkertijd kwam een gemeenschappelijk buitentarief tot stand: alle lidstaten hanteerden dezelfde in- en uitvoertarieven voor kolen en staal in de handel met landen van buiten de EGKS (douane-unie).
Het tweede grote principe was dat men opteerde voor de vrije markt en vrije mededinging, zij het op een gecontroleerde manier. De EGKS keek er op toe dat bv. overheidssubsidies niet marktverstorend werkten. Vrije markt was na de oorlog heilig in Europa en is dit wellicht vandaag meer dan ooit. Tegelijkertijd wordt ook gecontroleerd of fusies en kartelvorming tussen bedrijven niet leiden tot monopolies of prijsafspraken. Dat is tot vandaag één van de meest cruciale taken van de Europese Commissie.

Daarnaast kwam er ook een Raad van Ministers, die afgevaardigd waren door de verschillende regeringen en hun nationale belangen vertegenwoordigde. Dit orgaan is in feite een klassieke diplomatieke vergadering, op intergouvernementele basis. Maar daar werd dan weer van afgeweken omdat er niet gestemd wordt bij consensus. Er werd en wordt ook nu nog gestemd bij meerderheid, waarbij landen met meer kolen en staalproductie ook meer stemmen hadden. Dit laatste

De EGKS als eerste supranationale organisatie?

In de EGKS vinden we reeds de voorlopers van de vier instellingen die later de kern zullen vormen van de Europese Unie:

de Hoge Autoriteit (nu de Commissie)

de Gemeenschappelijke Vergadering (nu het Europees parlement)

het Hof van Justitie

de Raad van Ministers

Deze instellingen waren ook toen al het resultaat van een compromis.
Als Europees federalisten geloofden Schuman en Monnet in supranationale instellingen die konden optreden los van de instructies van nationale staten. De Hoge Autoriteit (later de Commissie) is zo

Kolen en staal als Frans-Duits bindmiddel (2)

De economische crisis van de jaren dertig lag nog vers in het geheugen. Men was er algemeen van overtuigd dat die crisis de oorzaak was geweest van de opkomst van het nationalisme in Europa en van het Duitse nazisme in het bijzonder. Als men niet oppaste zou hetzelfde scenario zich herhalen en zou niet alleen revanchisme maar ook de sympathie voor de communistische partijen en de Sovjet-Unie groeien. Om dat te voorkomen, aldus het standpunt van de Amerikanen, waren twee dingen noodzakelijk.

Vooreerst moesten de economische grenzen open. Economisten als Keynes wezen er op dat het beleid van devaluaties en protectionisme de Europese landen voor de oorlog had meegesleurd in een spiraal van steeds dieper wordende crisis en stilvallende handel. Wat nodig was, was daarentegen vrijhandel en meer economische samenwerking tussen de Europese landen. Bij de Amerikaanse Marshallhulp was samenwerking een voorwaarde en hierdoor ontpopten de Amerikanen zich tot prille promotors van de Europese economische eenmaking.

Ten tweede kon West-Duitsland, met zijn sterk industrieel potentieel (cfr. de Ruhr) niet buiten heel dit proces worden gehouden. Juist dit beleid ten aanzien van Duitsland zou bij de Sovjets groeiende argwaan wekken en zo bijdragen tot de Koude Oorlog. Maar ook bij de Fransen was er lange tijd veel tegenstand tegen het herstel van de Duitse economische soevereiniteit.
De directe aanleiding tot Schumans oproep was dan ook de Amerikaanse eis om de laatste internationale controles op de kolen- en staalindustrie in het Ruhrbekken op te geven, wat op weerstand bij de Franse stuitte. Het is veelzeggend dat niet alleen de Duitsers maar ook de Amerikanen

Kolen en staal als Frans-Duits bindmiddel.