andrebogaert.be

Zondag 8 mei is het zestig jaar geleden dat bij ons de Tweede Wereldoorlog officieel tot een einde kwam. Tot voor een twintigtal jaar werd daar nauwelijks aandacht aan besteed, tenzij door mensen die sympathiseerden met de Sovjet-Unie en de loodzware tol, die die staat betaald had om het nazisme te overwinnen, telkens weer te berde wilden brengen. Met de val van de muur van Berlijn en de implosie van de Sovjet-Unie is daar verandering in gekomen. Het nieuwe Europa, dat daardoor aan het ontstaan is, met als belangrijke mijlpaal de toetreding tot de EU van verschillende landen uit het voormalige Oostblok, heeft blijkbaar nood aan een gezamenlijke geschiedenis. En dat ligt niet zo voor de hand, want in elk land wordt dat einde van de oorlog anders bekeken. Ik verwijs hierbij naar een aantal artikels die het daarover hebben. Het editoriaal van Eurozine, dat de problematiek inleidt. Het artikel van de Poolse journalist Krzeminski over die verschillende oorlogen, en tenslotte, in de marge daarvan, een interview van diezelfde Krzeminski met de Duitse filosoof Jürgen Habermas over o.m. Irak, Europa en de betekenis van religie. Een hele boterham voor een vrije dag!

Naar aanleiding van acht mei, zestig jaar geleden: een bijdrage van de Duitse schrijver Günther Grass over de ‘vrijheid naar beursmaat’. Met een striemende aanklacht tegen het feit dat de politiek machteloos is geworden tegenover het opdringen van de economische macht van het kapitalisme. In het ‘eengemaakte’ Duitsland van vandaag met zijn vijf miljoen werklozen en meer dan een miljoen kinderen die in een arm gezin moeten opgroeien, een tijdbom van formaat! Moet er nog democratie zijn?

Met de dood van Philip Morrison, de laatst levende pionier van het atoomproject, verdwijnt volgens de auteur ook de laatste wetenschapper, die in de lijn van Oppenheimer en andere zich heeft uitgesproken tegen het nucleaire gevaar. Zijn dood heeft niet enkel een leegte achtergelaten, maar ook een stilte, die ongemakkelijk maakt. De wetenschappers van vandaag doen er helaas het zwijgen aan toe.

Hoe komt het dat Hitler en Pol Pot bijna unaniem als misdadigers van de mensheid worden bestempeld, terwijl Stalin, die ook wel één en ander op zijn kerfstok heeft, door zoveel Russen nog op handen wordt gedragen? De befaamde Russische historicus Roy Medvedev, ooit één van de bekendste dissidenten uit de vroegere Sovjet-Unie, geeft er een verklaring voor, die interessant is om te lezen.

Het is geen geruststellende lectuur. De bespreking van drie boeken over de twee mannen, die door de uitvinding van de atoombom en de waterstofbom de wereld “veiliger” hebben gemaakt (zou Bush zeggen), maar in feite de wereld en de menselijke beschaving aan de rand van de afgrond heeft gebracht, is hallucinant. Want ze waren meer dan brillante wetenschappers. Ze waren mannen, die niet alleen door hun uitvinding maar vooral door hun politieke ideeën tot de dag van vandaag invloed uitoefenen, ten goede en ten kwade.

Zestig jaar geleden, een maand voor Duitsland capituleerde, werd de protestantse theoloog Dietrich Bonhoeffer samen met enkele medestanders, waarvan de bekendste Canaris was, door de SS vermoord in het concentratiekamp Flossenbürg.
Reeds vanaf 1934 had Bonhoeffer gewaarschuwd tegen het oorlogsgevaar, dat uitging van het nazisme, en in 1935 al sloot hij zich aan bij de oppositiegroep “Bekennende Kirche”. Hij nam het toen al op voor zijn joodse medeburgers, die door de nazi’s werden gepest met de bedoeling hen het land te doen verlaten. Reeds heel vroeg na de overname van de macht door Hitler wisten er dus mensen wél wat er aan de hand was. Speer, de architect en rechterhand van Hitler, wist het na de oorlog zogezegd nog niet…

Deze uitspraak van John Kerry (tegenkandidaat van Bush bij de laatste verkiezingen) bij de dood van Ronald Reagan vorig jaar is op zijn minst betwistbaar. Dat doet dan ook Philip Jenkins, professor van geschiedenis en religieuse studies aan de Staatsuniversiteit van Pennsylvania (VS). Hij bespreekt het boek van Gil Troy: “Morning in America”, met als ondertitel: hoe Reagan de jaren tachtig uitvond. Jenkins vind het boek van Troy een lovenswaardige poging om de werkelijke betekenis van Reagan te schetsen. Hij zal daarvoor ongetwijfeld kritiek krijgen zowel van de voor- als van de tegenstanders van de man. Maar terecht, m.i. benadrukt Jenkins ook het feit dat niet zozeer de president als persoon maar wel de loop van de gebeurtenissen in en vooral buiten Amerika dat decennium hebben getekend. Volgens hem zou, indien Carter toch was herkozen, de geschiedenis niet veel anders zijn gelopen, aangezien ze voornamelijk werd bepaald door tendenzen en feiten, die reeds onder Carter in de wereld aanwezig waren.

In de tweede wereldoorlog werden meer dan ooit gewone burgers het slachtoffer van oorlogsgeweld. Onder meer door de verwoestende bombardementen en het gooien van kernbommen. Een politiek-militaire strategie, die niet als bedoeling had de militaire kracht van de vijand te treffen, maar op hem indruk te maken door de burgerbevolking te terroriseren. Met het oog op wat nu in Irak gebeurt, is het wel goed zich te realiseren wat we nu niet zo lang geleden zelf hebben meegemaakt. Dit artikel van Friedrich Jörg, die met zijn boek “Der Brand” over de geallieerde bombardementen internationale aandacht kreeg, kan je lezen in het Duits, of in het Engels De titel ervan: “De verwoestingen van de Mongolen” Zes tot zeven eeuwen na de raids van de Mongolen heeft de mensheid blijkbaar in sommige opzichten niet veel vooruitgang geboekt.