andrebogaert.be

Een nieuw onderzoek van kiezen van onze naaste verwant, de Neandertaler, brengt ons weer een stapje dichter bij de kennis van deze mensensoort. Als de Neandertaler vlugger volwassen werd dan zijn opvolger, de homo sapiens, dan had dat wellicht ook gevolgen voor de ontwikkeling van zijn verstandelijke vermogens.
Een gevoelige materie weliswaar. De eerste vondsten (vanaf 1856) leidden tot de opvatting als zou de Neandertaler de missing link zijn geweest tussen mens en aap en dus minder verstandig dan zijn opvolger. Een opvatting die later werd bijgesteld, tot de Neandertaler in de ogen van de paleontologen nog nauwelijks te onderscheiden was van de homo sapiens. Dit onderzoek suggereert op zijn minst dat die rehabilitatie lichtjes overdreven zou kunnen zijn.

Dit is de naam voor de fossielen, die anthropologen vonden in een grot bij Burgos, Spanje. Deze mensensoort zou de laatste gemeenschappelijke voorvader zijn van de homo sapiens en de neandertaler en een miljoen jaar geleden daar geleefd hebben.
Het speciale aan deze vondst is dat uit de overblijfselen in die grotten zou blijken dat die homo antecessor een kannibaal was.
Naast botten van verschillende wilde dieren uit die tijd vond men ook botten van mensen, die op dezelfde wijze waren bewerkt als die van die dieren, duidelijk dus als resten van maaltijden. Het ging wellicht om botten van rivaliserende groepen.
Heel verbazend is dit niet: ze hadden honger en moesten eten wat er voorhanden was. Toch hebben sommigen er moeite mee zich onze ‘voorouder’ voor te stellen, niet als de stoere jager die mammoeten, holenleeuwen en beren aanviel en doodde maar als een man, die aaseter was en erger nog, zich tegoed deed aan soortgenoten…
Alsof wij er nu zo veel beter aan toe zouden zijn: de mens als naakte aap, weet je wel.

Er zijn nogal wat theorieën en gissingen omtrent het feit dat zo’n 40000 jaar terug de Neandertaler als (aparte?) mensensoort verdween. De wellicht meest tot de verbeelding sprekende uitleg daarvoor zou zijn dat hij de concurrentie met de meer succesrijke homo sapiens niet zou hebben overleefd.
Russische onderzoekers komen nu af met een andere uitleg: de verdwijning zou te maken hebben met drie vulkaanuitbarstingen, in Rusland en in Italië, die het leven en de leefomstandigheden van die nog kleine groepen Neandertalers in Europa onmogelijk zouden hebben gemaakt. Hun woongebieden zouden dan naderhand door de homo sapiens zijn ingenomen.
Dat zou ook verklaren waarom enkel in het Midden-Oosten, in Israël met name, aanduidingen zijn voor het samenleven van neandertalers en homo sapiens.
Een niet onaardige hypothese die je hier uitgelegd kan vinden.

DNA-onderzoek heeft uitgewezen dat de moderne mens uit Europa en Azië zo’n 1 tot 4 procent Neanderthaler-DNA in zich heeft: dat wil uiteindelijk zeggen dat de Neanderthaler onze heel verre voorouder moet zijn geweest. Heel ver: de Neanderthalers zijn zo’n 30.000 jaar geleden uitgestorven…
Maar de vondst, in Israël, van fossielen van Neanderthaler en Homo sapiens in dezelfde grotten had reeds het vermoeden gewekt dat de twee ‘soorten’ mens het toch met elkaar deden. Dat wordt nu blijkbaar door dit onderzoek bevestigd. En dus kan je de vraag stellen of het wel twee verschillende soorten mens waren.
Boeiende lectuur uit de wereld van de moderne wetenschap!

Natuurlijk komt met het ontcijferen van het genoom van de Neanderthalers ook de idee naar boven om een Neanderthaler te ‘clonen’. Nog ver toekomstmuziek, als je het mij vraagt. En bovendien roept dat ook heel wat ethische vragen op. Lees maar!

Is een nieuwe soort australopithecus , gevonden in een grot in Zuid Afrika, een schakel tussen de andere soorten australopithecus en de homo? Het zou kunnen, maar zeker is het niet. In elk geval is de leeftijd van de fossielen blijkbaar iets te jong om de voorloper te zijn van de mens.

Een artikel over de Dmanisi-mensen, fossielen die in Georgië werden gevonden, tussen 1,77 en 1,85 miljoen jaar oud zijn, en het midden vormen tussen de gekende homo erectus en de homo habilis. De vondst heeft de paleontologen die zweren bij Afrika als bakermat van de mens van hun stuk gebracht. Sommigen denken nu dat de Dmanisi-mensen een soort mensen waren die terug naar Afrika zijn getrokken om daar te ontwikkelen tot de homo erectus. Wordt vervolgd!

In de jaren zeventig werd Lucy gevonden en aan de wereld bekend gemaakt, als de oudste voorloper van de mens: een australopithecus, drie miljoen jaren oud, die al rechtop liep, maar nog maar een heel klein hersenvolume had. Jaren later werd Ardi gevonden: Ardipithecus ramidus, meer dan een miljoen jaar ouder dan Lucy. Pas nu is van Ardi een uitgebreide beschrijving gepubliceerd. Hoe ‘zij’ eruit zag, hoe ze zich voortbewoog en in welke omgeving lees je hier!

Dat bij die beschrijving van Ardi de huidige opvatting over de mens van de wetenschappers een rol speelt, is vanzelfsprekend: daarover gaat de commentaar van prof. Lionel Tiger. Die plaatst daar m.i. terecht enkele kanttekeningen bij.

Het nieuwste boek van Richard Dawkins is uit: “The greatest show on Earth”, de zoveelste poging om de creationisten uit hun hok te jagen. Het zal helaas vergeefse moeite zijn: religieuze overtuigingen zijn nu eenmaal sterker dan het verstandelijk redeneren. Sterker, want ze zorgen voor een absolute zekerheid, die blijkbaar heel veel mensen nodig hebben om aan hun bestaan een zin te geven. Evolutie is geen overtuiging, maar een feit (dat heeft zelfs de vorige paus toegegeven). Een feit waar we nog maar heel weinig over weten en waarvan zelfs vele gegevens weer in vraag kunnen worden gesteld als gevolg van nieuwe ontdekkingen. De ontdekking van de hobbit op Java is daarvan een treffend voorbeeld.

Hier en daar hoor je wel eens dat het verschil tussen een mens en een chimpanzee miniem is: genetisch is dat zeker waar, maar is dit ook op andere domeinen waar? Tot mijn grote opluchting betoogt Helene Guldberg in haar artikel dat het verschil tussen mens en aap immens groot is, ondanks de gemeenschappelijke voorouder en de genetische verwantschap.Oef!

De meesten schijnen te denken dat wij, mensen, niet zonder oorlog en geweld kunnen. En je hoeft niet veel van geschiedenis te kennen om daarvoor bewijzen te vinden. Toch zijn sommige antropologen er van overtuigd dat het oorlog voeren niet in onze genen zit. Er zijn in het verleden en heden ook heel wat mensengroepen en -gemeenschappen te vinden die nooit oorlog hebben gevoerd. Stof genoeg dus om over na te denken en te discussiëren. En mee te werken aan een oorlogsvrije wereld!

A propos, van oorlog gesproken: de naam van von Clausewitz is er onlosmakelijk mee verbonden. Zijn ‘Zum Kriege’ is sinds de negentiende eeuw het livre de chevet (bedlampen boek) geworden van alle generaals en oorlogsmakers. Kan dus nog even op hun nachttafel blijven liggen, in afwachting dat het mensdom schoon schip maakt met dit verfoeilijk bedrijf.

Honderd jaar geleden ontdekte de paleontoloog Charles Doolittle Walcott in het Westen van Canada, in de rocky mountains, een schat aan fossielen uit het einde van het Cambrium, zo’n 505 miljoen jaar geleden. De plaats noemde hij ‘de Burgess shale’ of leistenen gebied in de buurt van de berg Burgess. De plaats bewaarde door een gelukkig toeval onnoemelijk veel fossielen van vrij weke zeediertjes. De afstammelingen van sommige daarvan komen nog steeds voor in onze oceanen, maar vele andere zijn sindsdien uitgestorven. De befaamde paleontoloog Stephen Jay Gould heeft twintig jaar geleden in een bestseller “Wonderful life” de Burgess Shale op de kaart gezet van al wie geïnteresseerd is in de evolutie van het leven op aarde.
Sinds honderd jaar reizen talloze onderzoekers naar die verre oorden om hun steentje bij te dragen tot het ontrafelen van de geheimen van het leven in de zo lang geleden periode van het Cambrium. Een relaas over enkele van hen is hier te lezen.

Als Jared Diamond in zijn magistraal boek “Zwaarden, Paarden en Ziektekiemen” (Spectrum, 2000) beweert dat de overgang van het jagersbestaan naar landbouw schadelijk is geweest voor het menselijk ras, dan was hij zeker niet de eerste. Paul Shepard, professor voor natuurfilosofie en menselijke ecologie, wijst in zijn boek “The Tender Carnivore and the Sacred Game” voor het eerst op de catastrofale ecologische, sociale en psychologische gevolgen van de domesticatie van planten en dieren. Een idee dat tegen de gangbare mening ingaat en ons kan schokken, maar toch de moeite waard is om bij stil te staan.
In haar artikel met de suggestieve titel: Is landbouw de oorzaak van alle kwaad? gaat Sanjida O’Connell na hoe de historici en anthropologen op dat idee zijn gekomen.