andrebogaert.be

Ik realiseerde het mij niet, maar vijfhonderd jaar geleden is Calvijn geboren. Calvijn: een ietwat vage, nogal droge, strenge figuur, die één en ander heeft uitgespookt in Genève en volgens Weber althans een belangrijke invloed zou hebben gehad op de ontwikkeling van het kapitalisme hier bij ons. Veel is er niet meer van te horen, behalve dan wanneer radicale Calvinisten in Nederland, Schotland of de Verenigde Staten zich laten opmerken door o.m. hun weigering om zich te onderwerpen aan de moderne geneeskunde.
In het artikel van Dolan Cummings vinden we enkele interessante reflexies over de oorsprong van het calvinisme en de praktijk van de volgelingen van Calvijn vandaag in de Verenigde Staten. Begrijpe wie het kan!

Karen Armstrong is bij ons vooral bekend door haar “Geschiedenis van God”. Daarin beweerde ze niet dat ze God kende, zoals sommigen eerst dachten, maar ze beschreef op een heldere manier wat de mens in de loop van de geschiedenis over God had gezegd en gedacht.
Sindsdien schreef ze talloze andere lezenswaardige werken, zoals over “De Grote Transformatie”, die merkwaardige periode in de geschiedenis, waarin alle grote godsdiensten ontstonden; over “De strijd om God”, boek dat het fenomeen van het fundamentalisme in de verschillende godsdiensten probeert te omschrijven; over de Islam, over Jeruzalem enz.
Eén werk springt een beetje uit de band: “De Wenteltrap” beschrijft haar eigen weg uit de duisternis, haar eigen ontwikkeling van kloosterzuster over geloofscrisis naar een ‘geloof’, dat noodzakelijkerwijze wat vaag blijft, omdat religie nu eenmaal niet te vangen is in dogma’s of ritussen…

Haar voorlopig laatste werk sluit daar m.i. goed bij aan. Het gaat over de kern van het fenomeen ‘religie’, dat zo oud is als de mens zelf: “The Case for God : What Religion Really Means”. Voor zover ik weet, is dat nog niet vertaald in het Nederlands. Je kan er hier iets meer over lezen.

De wet van de sterkste: dat is de

Wat maakt Jezus dan wél zo bijzonder voor mij? Ik zou zeggen: een bepaalde instelling en houding, die heel zijn persoon en optreden karakteriseert. Zijn absolute aandacht voor de uniciteit van elke medemens. Zijn consequent doorbreken van alle muren, die mensen toen en nu rond zichzelf en anderen opbouwen, zogezegd om hun identiteit te benadrukken en te beschermen. Zijn overtuiging dat elke mens als mens recht heeft op een menswaardig bestaan, ongeacht zijn sekse, leeftijd, opvattingen, aard of wat dan ook.

Ik wil dat even toelichten, want zoiets lijkt soms nogal nietszeggend na 2000 jaar christendom en christelijke cultuur.
Vanaf zijn geboorte (eigenlijk vanaf zijn conceptie) komt elke mens terecht in een wereld vol geweld: geweld als fysieke of morele dwang, uitgeoefend door elk levend wezen op zijn omgeving

En zo komen we tot de kern van de kwestie: Wat maakt Jezus zo bijzonder?

Voor het gemak, eerst een negatief antwoord: wat hem zo bijzonder maakt, is m.i. niet één of andere theorie of theologische opvatting over hem of over wat hij gezegd heeft.
Niet die opvattingen over hem welke al in de vroegste teksten, de evangelies, de handelingen der apostelen en de brieven van Paulus woordelijk of tussen de lijnen te lezen staan. En nog veel minder die welke op de eerste concilies (derde tot vijfde eeuw na Chr.) moeizaam zijn gevormd en geformuleerd, met alle gevolgen vandien voor de toekomst van de christelijke kerken.

Het denken van nu en de inzichten, die daaruit voortvloeien over het mens-zijn, zijn door het opkomen van het wetenschappelijk denken in en na de verlichting zo veranderd dat die opvattingen over de persoon en betekenis van Jezus, voor de moderne mens al zijn relevantie hebben verloren, ja zelfs totaal onverstaanbaar zijn geworden. Wat in de mond van Jezus is gelegd door die eerste kerk, wat over hem is geformuleerd als

4. Het geloofspunt van de christelijke kerken dat Jezus de tweede persoon is van de Heilige Drievuldigheid, maw dat hij de mensgeworden God is, vindt in de Joodse traditie zo goed als geen grond. Jezus heeft het nooit zelf beweerd en, als je het mij vraagt, zelfs nooit een dergelijk bewustzijn gehad. Als dat punt in de evangelies ergens opduikt of lijkt op te duiken, is het toe te schrijven aan het geloof en de opvattingen van de auteurs ervan en/of van de gemeenschap waaruit die geschriften zijn ontstaan (het staat nl. niet onomstotelijk vast dat de vier evangelisten ook werkelijk de auteurs zijn van de evangelies, die naar hen zijn genoemd).
Dat Jezus de mensgeworden God was, is dus een geloofspunt, dat teruggaat op de theologie (de reflectie van het menselijk verstand op de gegevens van wat de gelovige als geopenbaarde waarheid aanneemt) en de exegese (de interpretatie van de Bijbelteksten). Die theologie en exegese is sterk bepaald geweest door de verworvenheden van de Griekse en Hellenistische filosofie, die in de tijd van Jezus in heel het Midden-Oosten en dus ook in Palestina de overheersende denktrant was.
In die eerste eeuwen heeft de christelijke gemeente lang geworsteld met het theologisch gegeven dat ze zelf door haar denken in het leven riep: Jezus is helemaal mens én helemaal God tegelijk. Daarom trouwens die maagdelijke geboorte, die wonderen en de moeite die sommigen blijkbaar hadden met zijn gewelddadige dood op het kruis (“een schandaal” voor de Grieken, zegt Paulus)
Links en rechts moesten ook

Een tijd geleden verwees ik naar een standpunt van de aartsbisschop van Canterbury, Rowan Williams, over de mogelijke rol van de sharia in het openbaar leven van de vele moslims in Groot-Brittannië. De aartsbisschop pleit voor een openheid naar hen toe: het moet kunnen dat een geloofsgemeenschap in een seculiere staat bepaalde gebruiken, wetten en riten uit zijn cultuur meeneemt naar dat land en die daar beleeft. De grens is natuurlijk de fundamentele wetten van dat gastland, o.m. de mensenrechten, die onverkort moeten worden nageleefd.

Wat later heb ik een artikel aangehaald van Theodore Dalrymple, die o.m. de vergelijking maakt tussen Frankrijk en Groot-Brittannië in hun omgaan met de vele moslims op hun grondgebied. Volgens Dalrymple heeft Frankrijk altijd sinds de Franse revolutie meer nadruk gelegd op de idee van de seculiere staat, waar die moslims integraal deel van uitmaken, en seculiere waarden vooropgezet, die iedereen die Frans staatsburger wil zijn moet respecteren en zo goed mogelijk naleven. Groot-Brittannië is in dat opzicht volgens Dalrymple erg tekort geschoten.

De discussie gaat verder. Zie het standpunt van een bisschop van de Anglikaanse kerk, Michael Nazir-Ali, Pakistaan van afkomst en nu bisschop van Rochester. Hij legt de nadruk op de judeo-christelijke oorsprong van de Engelse natie, en betoogt dat zijn (geadopteerd) land die oorsprong heeft verraden vooral sinds de jaren zestig van vorige eeuw. Die visie op de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk is wel heel verrassend en laat goed zien welke gedachtenkronkels de convervatieven daar maken. Ik heb altijd gedacht dat de inbreng van volkeren, die pas later tot het christendom zijn bekeerd (vanuit Ierland nog wel), beslissend is geweest voor de vorming van de Engelse natie: de Kelten, de Romeinen, de Saksen, Angelen en Goten, de Denen, en tenslotte de Normandiërs. En dat de Engelsen heel hun geschiedenis door veel van de zogenaamd christelijke deugden met veel plezier aan hun laars hebben gelapt, als het er op aankwam hun belangen te verdedigen. Daarin verschillen ze trouwens niet veel van de andere volkeren, die de geschiedenis van het Westen hebben gedomineerd. Uiteraard heeft de bisschop het o.m. over abortus, maar zwijgt hij zedig over het feit dat, om maar één voorbeeld te noemen, de Britten nu nog altijd in Irak aan het vechten zijn…

Ik geloof niet dat Nazir-Ali op het goede spoor zit in de discussie over de integratie van de moslims in het Britse rijk. Maar je moet weten wat je tegenstanders te vertellen hebben, om hen te kunnen van antwoord dienen.

3. Als Jood uit Galilea hanteerde Jezus vanzelfsprekend een taal en een voorstellingswijze, die sterk was bepaald door de cultuur waarin hij was opgegroeid. Zijn denken en zeggen was hoofdzakelijk, zoniet uitsluitend gebaseerd op en gevormd door de Bijbelteksten, die in de synagogen van Galilea werden gelezen en van commentaar voorzien. Het was dus totaal geworteld in een cultuur, die steunt op uit het leven gegrepen verhalen en op voorbeelden uit wat later het

2. Over de concrete voorvallen in het leven van Jezus weten we inderdaad heel weinig. De verhalen over zijn leven als kind en jonge man en zelfs die over zijn

Toen ik dit jaar op paaszaterdag (een vroege, koude lentedag) met een goede vriendin naar de hoeve reed waar we onze voorraad biologische groeten, fruit en vlees gingen opslaan, – het was juist een jaar na de dood van haar man

Drie jaar geleden verwees ik hier naar de uitgave van ‘Het Evangelie van Judas’, een in het koptisch geschreven evangelieverhaal, met Judas als vermeend auteur. Tot de ontdekking van het manuscript had men alleen een verwijzing van bisschop Irenaeus van Lyon in de tweede eeuw naar dat fameuze evangelie. Irenaeus beschouwde de tekst als ketters, dwz niet-orthodox. Hij zegt ook dat de tekst het heeft over Judas, ‘die beter dan de anderen de waarheid kent’. In de jaren zeventig van vorige eeuw heeft men de meer dan 1700 jaar oude codex met dit evangelie teruggevonden. De vertaling van de tekst, in het grootste geheim gemaakt door een team van exegeten, bijeengebracht en betaald door National Geographic, verscheen in 2005. En wonder boven wonder: Judas komt er in naar voor niet als verrader, maar als één van de beste vrienden van Jezus. Een schot in de roos voor National Geographic in het door religie bezeten deel van het Amerikaanse publiek.
Ondertussen wist men ook dat de tekst heel waarschijnlijk geschreven werd, niet door Judas zelf, maar door een lid van een gnostische secte, in de tweede eeuw na Christus. Dat neemt natuurlijk niet weg dat een zo oude tekst over de figuur van Jezus en Judas heel interessant kan zijn om meer te weten te komen over hoe zo kort na Jezus’dood over hem en zijn omgeving werd gedacht. Maar de exegeten, die de koptische tekst weer toegankelijk maakten (na heel veel snij- en plakwerk) zijn blijkbaar toch niet strikt wetenschappelijk genoeg te werk gegaan. Althans niet voor April D. Deconick, een professor in bijbelse studie aan de Universiteit van Rice en “koptologe”. Ze beschrijft in haar boek: “The Thirteenth Apostle: What the Gospel of Judas Really Says” hoe door de eminente exegeten verschillende woorden verkeerd zijn vertaald of geïnterpreteerd. Volgens haar is het absoluut niet zo dat Judas daar anders uit komt dan uit de erkende evangelies, nl. als verrader. Zo zie je maar dat je niet altijd moet geloven wat zelfs specialisten je vertellen… En dat niets beter is dan het ‘eigen zelfs beleven’ zoals de goede oude Bredero al zei.

Eén van de grote verschillen tussen Europa en de VS is de rol die de religies spelen in dat laatste land, in tegenstelling tot het Europese ‘secularisme’. Vooral dan sinds Bush politiek handig gebruik wist te maken van de opvattingen van de grote groep conservatieve evangelische christenen, is dat niet zonder belang. Een recente peiling naar de religieuze overtuiging van de VS-burgers lijkt aan te tonen dat een aantal opvattingen dienaangaande aan een correctie toe zijn. De VS is niet (meer?) het land van de drie grote monotheistische godsdiensten, jodendom, christendom en islam, maar vertoont een bonte verscheidenheid aan godsdiensten en geloven. De katholieke kerk lijkt weer de religie van immigranten te worden, die ze daar was in de negentiende eeuw. Heel veel mensen lijken inzake godsdienstige overtuiging zich los te maken van de traditie en uit het grote aanbod een keuze te maken naar gelang het hun uitkomt. En tenslotte: onder de jongeren is er ook daar duidelijk een trend naar ongelovigheid en onverschilligheid.
De VS zijn niet langer (als ze het ooit zijn geweest) een natie gebouwd op één godsdienst. In zover die godsdienst, het protestantisme, de bron is geweest van een gemeenschappelijke moraal, is het nu de hoogste tijd om een nieuwe gemeenschappelijke moraal uit te bouwen los van elke godsdienstige overtuiging, een moraal voor de moderne mens, over alle godsdienstige verschillen heen.