andrebogaert.be

Ik realiseerde het mij niet, maar vijfhonderd jaar geleden is Calvijn geboren. Calvijn: een ietwat vage, nogal droge, strenge figuur, die één en ander heeft uitgespookt in Genève en volgens Weber althans een belangrijke invloed zou hebben gehad op de ontwikkeling van het kapitalisme hier bij ons. Veel is er niet meer van te horen, behalve dan wanneer radicale Calvinisten in Nederland, Schotland of de Verenigde Staten zich laten opmerken door o.m. hun weigering om zich te onderwerpen aan de moderne geneeskunde.
In het artikel van Dolan Cummings vinden we enkele interessante reflexies over de oorsprong van het calvinisme en de praktijk van de volgelingen van Calvijn vandaag in de Verenigde Staten. Begrijpe wie het kan!

Gaat het christendom dood? Dat vroeg de Franse historicus Jean Delumeau zich in 1977 al af. En wees gerust: de man is een eerder traditioneel katholiek.
Een moeilijke vraag, want ‘het’ christendom bestaat blijkbaar niet. Als je de geschiedenis van het christendom op deze weblog al hebt bekeken, dan weet je dat er in de loop van de geschiedenis ontelbare vormen van christendom zijn ontstaan. En bijna elk van die vormen (Küng noemt ze paradigma’s) kent tot vandaag de dag adepten, die nog steeds ‘hun’ christendom belijden. Om te weten wat de boodschap van de stichter, Jezus van Nazareth, inhoudt lijkt het aangewezen terug te gaan naar de eerste vormen: het joods-christelijk en het joods-hellenistisch paradigma, uit de eerste eeuwen van onze jaartelling. Toch blijkt zelfs dan reeds de geschiedenis van ‘het’ christendom heel complex en gevarieerd te zijn. Hiervoor verwijs ik naar het heel interessante artikel van Chris Delwaide. Op basis van ontelbare recente wetenschappelijke studies brengt Chris het verhaal van een verdeeld christendom, dat in de eerste drie eeuwen nogal grondig van gedaante is veranderd, ja zelfs voor een stuk de boodschap van Jezus heeft verdraaid en verraden.
Gaat het christendom dood? Ik geloof het niet. Daarvoor hebben teveel mensen nood aan een antidotum voor de zekerheid van hun eigen dood. En wie een beetje rondkijkt, ziet dat overal in de wereld oude en nieuwe vormen van christen-zijn, sommige hoopvol, andere schrikbarend, de kop opsteken. Daarom juist is de zogenaamde hernieuwde interesse voor het christendom m.i.nog geen goede zaak. Al blijft die wellicht een wensdroom van op macht beluste heren.

De laatste tijd is het gnosticisme als een vroeg-christelijke ketterij niet uit het nieuws geweest. Na het overweldigende succes van de Da Vincicode haalde de publicatie van een vertaling van het evangelie van Judas de voorpagina’s. Nu blijkt er onder de kenners meningsverschil te bestaan over dat ‘gnosticisme’: heeft het wel echt bestaan of is het eerder een uitvinding van de tegenstanders van deze interpretatie van het christendom, met als eerste Irenaeus van Lyon in de tweede eeuw na Chr.? Sinds de vondst van de Nag Hammadi-geschriften in 1945 beschikken we over nieuwe bronnen, die vertellen over die soms vreemde vormen van vroeg-christelijk geloof, waaronder het fameuze ‘gnosticisme’. Maar of we er veel wijzer van worden is een andere kwestie.

h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang

h5. C.V.8 De crisis van de moderniteit (slot)

Verkeerde reacties

Op de kritiek op het

h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang

h5. C.V.8 De crisis van de moderniteit (vervolg)

Kritiek op het motto: verstand

Pas op: hier wordt niet bedoeld kritiek op de noodzaak om met het verstand adel en kerk, staat en religie te lijf te gaan. Dat was vanaf de achttiende eeuw zonder meer dringend nodig.
Maar de mens leeft niet van verstand alleen. De mens kan meer dan rekenen en meten, analyseren en rationaliseren. Blaise Pascal had al in die zin op Descartes gereageerd. Samen met het verstand zijn er ook het willen en voelen, de fantasie en het gemoed, emoties en passies. Naast het methodisch-rationele denken (

h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang

h5. C.V.8 De crisis van de moderniteit

Rond de tijd van de eerste wereldoorlog is de moderniteit in een crisis geraakt. Het is duidelijk dat de verworvenheden van de moderne tijd in de wetenschap, filosofie, technologie en industrie, staat en samenleving voor miljoenen mensen een tot nog toe ongekende stimulans tot vernieuwing zijn geweest. Maar het is even duidelijk dat deze moderne opvattingen onder het motto van verstand, vooruitgang en natie eveneens een nog nooit gekende existentiële bedreiging hebben meegebracht.

h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang

h5. C.V.7 De revoluties in Technologie en Industrie (slot)

Secularisering, individualisering en pluralisering van de religie.

De crisis van het christendom was niet onvermijdelijk. De kerk had constructief mee kunnen gaan bij de opkomst van de moderne ideeën. Ze hoefde niet perse agressief te keer te gaan en zich overal met de conservatieve lagen van de Europese samenleving te identificeren. Ze had de terreinen van filosofie, natuurwetenschap, bedrijfsleven, politiek, recht, opvoeding en cultuur kunnen vrijgeven en zelfstandig laten worden, zonder te proberen haar (middeleeuwse, of ook reformatorische) dominantie te behouden. Maar vooral de katholieke kerk heeft deze gelegenheid niet aangegrepen, en daardoor brak na de Verlichting met de Franse revolutie voor het eerst in de geschiedenis van Europa een agressief-antikerkelijke, ja zelfs antireligieuze wereldbeschouwing door. Dat dit echt niet zo moest zijn, toont de heel andere historische ervaring van de Verenigde Staten met religie.

In Europa werd zo het secularisme niet een vanuit het christelijke geloof beleefde toewending naar de wereld, maar een ideologie, die de traditionele religie misprees als zelfvervreemding van de mens en daarom al het religieuze intellectueel en politiek bestreed.

Zelfs voor gelovige christenen werd het christendom meer en meer beschouwd niet als de realiteit die al de rest bepaalde, maar als een realiteit tussen andere. Een realiteit die bovendien voor de samenleving irrelevant was geworden en hoogstens voor het individu van betekenis kon zijn.
Met natuurlijk een keerzijde: door de secularisering verloor de mens een houvast buiten zichzelf, hij werd op zichzelf teruggeworpen.
Die individualisering heeft de vraag naar zingeving verscherpt. Waar moet die vandaan komen in een wereld die geseculariseerd,

h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang

h5. C.V.7 De revoluties in Technologie en Industrie (vervolg)

Hebben de kerken de emancipatie van de vrouw belemmerd of bevorderd?

Het is niet mogelijk hierover nog algemene uitspraken te doen: de situatie in de verschillende landen en kerken was te uiteenlopend.
In de katholieke landen van Zuid-Europa betekende de tegenstand van de kerk tegen de moderne ideeën uiteraard ook de tegenstand tegen het emancipatiestreven van de vrouwen. In hun encyclieken hebben de pausen, van Leo XIII tot Pius XII, de vrouw steeds benaderd als moeder en onderdanige echtgenote. Pas met Johannes XXIII en het tweede Vaticaans Concilie komt daar verandering in, hoewel het verbod van contraceptiva nog steeds een belastend element bleef en reden voor miljoenen vrouwen om de kerk te verlaten.

In de moderne protestantse landen was de situatie van de vrouw veel complexer. Maar ook daar heerste een onbehaaglijk stilzwijgen over de rol van de vrouw in de kerkgeschiedenis. De vrouwen werden in het Duitse protestantisme actiever na het ontstaan van de protestantse diaconiebeweging, maar ook daar hadden mannen het eigenlijk voor het zeggen. Het is heel lang een gevecht gebleven tegen sterke interne kerkelijke weerstand. Het bleef doorgaans beperkt tot individuele emancipatieprocessen in de privé-sfeer, en tot de kringen van de burgerij en adel. Pas na de tweede wereldoorlog kwam een nieuw discours over gelijkberechtiging van man en vrouw op gang. Men begon aan

h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang

h5. C.V.7 De revoluties in Technologie en Industrie (vervolg)

De nieuwe situatie van de vrouw

1. Ongetwijfeld heeft het moderne, verlichte denken in de loop van de zeventiende/achttiende eeuw een einde gemaakt aan de virulente heksenwaan. En reeds in de zeventiende eeuw vinden we in de hogere kringen

h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang

h5. C.V.7 Revoluties in Technologie en Industrie (vervolg)

En de kerken?

Hoe reageren de kerken op de industriële revolutie en op de kwestie van de sociale rechtvaardigheid? Heel verschillend uiteraard, naar gelang van de landen. Gegeven echter het feit dat zowat overal

kunnen we de volgende dikwijls elkaar overlappende reacties noteren:

1 Onvermogen om de realiteit te zien: het heeft lang geduurd voor de kerken hebben beseft welke de betekenis was van de industriële revolutie. Ze zaten opgesloten in hun overtuiging de

h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang

h5. C.V.7 De revoluties in Technologie en Industrie (vervolg)

Nieuwe ideologieën: liberalisme en socialisme

In de negentiende eeuw maakten de natuurwetenschappen en de geneeskunde een ongekende vooruitgang, evenals de historische en humane wetenschappen. Niets leek een schitterende toekomst voor de mensheid nog in de weg te staan.
Tegelijk echter zorgde de autoritaire en reactionaire politiek van staat en kerk voor een ook nooit geziene ontkerkelijking en ontkerstening. Eerst bij de intellectuele klasse, daarna ook bij de arbeiders. De ene revolutie na de andere trok door Europa, met als hoogtepunt 1830, toen de bourgeoisie het haalde van de Bourbons, en 1848, de februarirevolutie in Parijs.
Die protestbewegingen werden toen meest gedragen door een nieuwe ideologie: het liberalisme. Dit liet zich inspireren door de ideeën van de Schotse theoloog Adam Smith (+ 1790) en werd gedragen door de burgerij. Vooral na de revolutie van 1848 zal de arbeidersstand (

h3. C.V Het paradigma van de Moderne Tijd, georiënteerd op rede en vooruitgang

h5. C.V.7 De revoluties in Technologie en Industrie (vervolg)

Doorbraken in technologie en industrie.

Die evolutie zal de wereld van de mens