andrebogaert.be

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.6 Verinnerlijkte vroomheid

Merkwaardig is dat in die tijd van confessionalisme een vrij grote dogmatische onverdraagzaamheid naar buiten toe gepaard ging met een rijke innerlijkheid van het christelijk geloof.
Die verinnerlijkte vroomheid uit zich eerst en vooral in de Duitse evangelische kerkmuziek, met Johann Sebastian Bach en Georg Friedrich Händel als hoogtepunten.
Maar naast de doctrinaire orthodoxe protestanten in die tijd tussen reformatie en verlichting had je ook nog een heel verscheiden spectrum van religieus-theologische posities: de apocalyptische dwepers (die overal de tekenen des tijds zagen), de repressieve fanatiekelingen (met hun heksen- en jodenvervolgingen), mystiekers van allerlei pluimage.

De hoofdmoot waren de mensen, die met stichtende literatuur op de verdieping, verinnerlijking en de praktijk mikten. Bij het begin van de zeventiende eeuw ontstonden in heel wat landen van Europa vroomheidbewegingen, die aanstuurden op levende geloofservaring, verinnerlijking, gemeenschappen van gelijkgezinden. Een soort piëtisme avant la lettre.
Op de eerste plaats gaat het hier over het Puritanisme in Engeland met talloze stichtende geschriften. Ook in de Nederlanden met William Ames en in Duitsland met Johann Arndt werd het piëtisme al voorbereid.

Maar het zal pas rond 1675 zijn dat die hervormingsbeweging vorm krijgt, die later de spotnaam

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.5 Verdere ontwikkelingen in de hervorming

Ook bij de protestanten is reeds in de zestiende en vooral in de zeventiende eeuw de strijd losgebarsten rond de orthodoxie (de juiste leer). Nog voor Luther dood was, en vooral na zijn dood beheerste de strijd tussen de aanhangers van Philippe Melanchthon en de ware Lutheranen het toneel. Melanchthon verdedigde namelijk stellingen, die meer aanleunden bij het Calvinisme. Ook de protestantse theologie heeft aan die oorlog meegedaan, en dikwijls heeft de wereldlijke macht daarbij ingegrepen met straffen, afzettingen, ja zelfs gevangenis. Vrijheid van de christenmens??

De praktijk van de Confessio ofte geloofsbelijdenis, die verschilde naargelang van de kerk-aangehorigheid, bracht confessionalisering met zich mee. Dat proces dat parallel verliep zowel in het protestantisme als in het rooms-katholicisme verhardde de stellingnamen en verdiepte de breuk tussen de confessies, zo dat midden in de zeventiende eeuw de terugkeer naar een eenheidskerk niet meer mogelijk werd geacht.
Die confessionalisering werd trouwens sterk ondersteund door de wereldlijke macht: het volk werd tot in zijn privé-leven in een keurslijf gestoken van

h3. C.IV. Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV. 4 De vrouw in de reformatie

4 b Wie is schuldig aan de heksenwaanzin?

{Dit hoofdstuk hoort natuurlijk niet enkel thuis in het protestantse paradigma, maar evengoed of nog meer in het rooms-katholieke. Maar omdat het fenomeen zich voornamelijk heeft voorgedaan in de tijd tussen de reformatie en de Verlichting, dus tussen de 16e en 18e eeuw, wordt het hier beschreven en beoordeeld. A.B.}

De heksenvervolging heeft vooral gewoed in Frankrijk, Noord-Italië, delen van Duitsland, de Lage Landen en Schotland. Waar komt die waanzin, die vooral vrouwen trof, vandaan? Het christendom heeft weliswaar altijd iets tegen tovenaressen gehad, en velen zullen in de loop van de geschiedenis de dood vinden dank zij Ex. 22,17:

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.4 De vrouw in de reformatie

4.a De onzekere plaats van de vrouw in de reformatie

De beslissing van de Anglicaanse kerk om vrouwen priester te wijden heeft in 1994 geleid tot grote discussies binnen die kerk. Ook binnen de katholieke kerk trouwens: Johannes Paulus II heeft eens voor altijd die wijding van vrouwen uitgesloten, wat natuurlijk ook hier en daar op luid protest is onthaald. Hoe stond de reformatie tegenover de vrouw?

Na de godsdienstvrede van Augsburg in 1555 was de eigenlijke reformatietijd voorbij en begon het tijdperk van de orthodoxie ook voor het protestantisme. De reformatie én contrareformatie zijn op hun grenzen gestoten en beginnen een tijdperk van behoudsgezindheid. Dat blijkt vooral in de vraag naar de plaats van de vrouw in de kerk en maatschappij.

Het is duidelijk dat er met de terugkeer naar het evangelie van Luther ook voor de vrouwen belangrijke veranderingen op til waren. De voorkeur van de middeleeuwen voor ongehuwd zijn wordt vervangen door een herwaardering van het huwelijk en een andere kijk op de seksualiteit. Het priesterhuwelijk geeft aan de vrouw van die

H3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

H5. C.IV.3 De derde weg: het Anglicanisme (slot)

De verbinding van twee paradigma

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.3 De derde weg: het Anglicanisme (vervolg)

De drie opties: Rome

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.3 De derde weg: het Anglicanisme.

Sedert de tijd van paus Gregorius de Grote had de kerk in Engeland

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.2 Het consequent reformatorisch protestantisme (slot)

Protestantisme als wereldmacht.

Calvijn heeft het protestantisme tot een wereldmacht gemaakt: hij heeft een internationaal kerkelijk netwerk tot stand gebracht, door vrienden en leerlingen in alle landen (vooral in Frankrijk: de Hugenoten, maar ook in Engeland: aartsbisschop Cranmer en in Schotland: John Knox), door correspondentie, door boekverzendingen, door wetenschappelijke traktaten, door het ontwerp van documenten over de grondslagen van het geloof (Catéchisme; Confession de Foi; Discipline Ecclésiastique).
Alleen met de Duitse Luteranen kwam het tot een strijd rond het Avondmaal. Luther interpreteerde de aanwezigheid van Christus in het Avondmaal nog als ‘reëel’, Zwingli noemde ze ‘symbolisch’, Calvijn wou beide ernstig nemen en die aanwezigheid zien als ‘geestelijk’, dwz slechts reëel voor de gelovigen bij het eten en drinken van brood en wijn. Maar deze opvatting voerde tot een definitieve breuk tussen de aanhangers van Luther en die van Calvijn.

Onder de invloed van Calvijn hebben zich in de komende eeuwen in Europa (en daarna ook in Amerika) bewegingen ontwikkeld, die Max Weber de bewegingen van het ascetisch protestantisme heeft genoemd: het Methodisme (in het Engeland van de achttiende eeuw binnen het Anglicanisme ontstaan), het Pietisme (vooral in het Engelse en Hollandse Calvinisme), het Baptisme (in Engeland, Frankrijk en later in Amerika) en het Puritanisme (een verzamelnaam, sinds de 17e eeuw, van een aantal bewegingen in Holland, Engeland en Amerika: Congregationalisten, Mennoniten, Quakers enz.).

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV 2 Het consequent reformatorisch protestantisme (vervolg)

Presbyteriaal-synodale kerkinrichting en democratie.

Terwijl Luther de organisatie van de

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.2 Het consequent reformatorische protestantisme (vervolg)

Calvinistische ethiek en kapitalisme

Het is dan ook niet verwonderlijk dat de godsdienstsocioloog Max Weber in die calvinistische ethiek één van de voornaamste psychologische voorwaarden heeft gezien voor de typisch moderne

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV 2 Het consequent reformatorisch protestantisme (vervolg)

De voorbestemming van de mens

Karakteristiek (niet centraal weliswaar) is bij Calvijn de leer van de dubbele predestinatie. Iedere mens is van eeuwigheid voorbestemd voor het heil of het onheil. Calvijn, geconfronteerd met het feit dat sommigen geloven en anderen niet, haalt het antwoord uit de schrift: “In Christus immers heeft God, voordat de wereld gegrondvest werd, ons vol liefde uitgekozen” (Ef. 1,4). De gelovigen zijn dus voorbestemd tot het leven, de niet-gelovigen tot de dood. In de ogen van Calvijn is dit geen quasi-gnostische speculatie, maar een opvatting over de almacht en soevereiniteit van God over de wereld. Het staat in de bijbel en is dus onvermijdelijk.

In de theologie van Calvijn staat God radicaal in het middelpunt. Alles is ter Zijner eer geschapen, Hem alleen komt de eer toe. Daarom weg met priesterschap en biecht, weg met alle zintuiglijke en gevoelsmatige elementen in de religiositeit en cultuur. Het doet denken aan de spreuk van de stichter der Jezuïeten, Ignatius van Loyola:

h3. C. IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.2 Het consequent reformatorisch protestantisme (vervolg)

De klassieke synthese van de Reformatie

Met zijn