andrebogaert.be

h3. C.IV. Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV. 4 De vrouw in de reformatie

4 b Wie is schuldig aan de heksenwaanzin?

{Dit hoofdstuk hoort natuurlijk niet enkel thuis in het protestantse paradigma, maar evengoed of nog meer in het rooms-katholieke. Maar omdat het fenomeen zich voornamelijk heeft voorgedaan in de tijd tussen de reformatie en de Verlichting, dus tussen de 16e en 18e eeuw, wordt het hier beschreven en beoordeeld. A.B.}

De heksenvervolging heeft vooral gewoed in Frankrijk, Noord-Italië, delen van Duitsland, de Lage Landen en Schotland. Waar komt die waanzin, die vooral vrouwen trof, vandaan? Het christendom heeft weliswaar altijd iets tegen tovenaressen gehad, en velen zullen in de loop van de geschiedenis de dood vinden dank zij Ex. 22,17:

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.4 De vrouw in de reformatie

4.a De onzekere plaats van de vrouw in de reformatie

De beslissing van de Anglicaanse kerk om vrouwen priester te wijden heeft in 1994 geleid tot grote discussies binnen die kerk. Ook binnen de katholieke kerk trouwens: Johannes Paulus II heeft eens voor altijd die wijding van vrouwen uitgesloten, wat natuurlijk ook hier en daar op luid protest is onthaald. Hoe stond de reformatie tegenover de vrouw?

Na de godsdienstvrede van Augsburg in 1555 was de eigenlijke reformatietijd voorbij en begon het tijdperk van de orthodoxie ook voor het protestantisme. De reformatie én contrareformatie zijn op hun grenzen gestoten en beginnen een tijdperk van behoudsgezindheid. Dat blijkt vooral in de vraag naar de plaats van de vrouw in de kerk en maatschappij.

Het is duidelijk dat er met de terugkeer naar het evangelie van Luther ook voor de vrouwen belangrijke veranderingen op til waren. De voorkeur van de middeleeuwen voor ongehuwd zijn wordt vervangen door een herwaardering van het huwelijk en een andere kijk op de seksualiteit. Het priesterhuwelijk geeft aan de vrouw van die

Wie mijn vorige

H3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

H5. C.IV.3 De derde weg: het Anglicanisme (slot)

De verbinding van twee paradigma

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.3 De derde weg: het Anglicanisme (vervolg)

De drie opties: Rome

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.3 De derde weg: het Anglicanisme.

Sedert de tijd van paus Gregorius de Grote had de kerk in Engeland

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.2 Het consequent reformatorisch protestantisme (slot)

Protestantisme als wereldmacht.

Calvijn heeft het protestantisme tot een wereldmacht gemaakt: hij heeft een internationaal kerkelijk netwerk tot stand gebracht, door vrienden en leerlingen in alle landen (vooral in Frankrijk: de Hugenoten, maar ook in Engeland: aartsbisschop Cranmer en in Schotland: John Knox), door correspondentie, door boekverzendingen, door wetenschappelijke traktaten, door het ontwerp van documenten over de grondslagen van het geloof (Catéchisme; Confession de Foi; Discipline Ecclésiastique).
Alleen met de Duitse Luteranen kwam het tot een strijd rond het Avondmaal. Luther interpreteerde de aanwezigheid van Christus in het Avondmaal nog als ‘reëel’, Zwingli noemde ze ‘symbolisch’, Calvijn wou beide ernstig nemen en die aanwezigheid zien als ‘geestelijk’, dwz slechts reëel voor de gelovigen bij het eten en drinken van brood en wijn. Maar deze opvatting voerde tot een definitieve breuk tussen de aanhangers van Luther en die van Calvijn.

Onder de invloed van Calvijn hebben zich in de komende eeuwen in Europa (en daarna ook in Amerika) bewegingen ontwikkeld, die Max Weber de bewegingen van het ascetisch protestantisme heeft genoemd: het Methodisme (in het Engeland van de achttiende eeuw binnen het Anglicanisme ontstaan), het Pietisme (vooral in het Engelse en Hollandse Calvinisme), het Baptisme (in Engeland, Frankrijk en later in Amerika) en het Puritanisme (een verzamelnaam, sinds de 17e eeuw, van een aantal bewegingen in Holland, Engeland en Amerika: Congregationalisten, Mennoniten, Quakers enz.).

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV 2 Het consequent reformatorisch protestantisme (vervolg)

Presbyteriaal-synodale kerkinrichting en democratie.

Terwijl Luther de organisatie van de

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.2 Het consequent reformatorische protestantisme (vervolg)

Calvinistische ethiek en kapitalisme

Het is dan ook niet verwonderlijk dat de godsdienstsocioloog Max Weber in die calvinistische ethiek één van de voornaamste psychologische voorwaarden heeft gezien voor de typisch moderne

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV 2 Het consequent reformatorisch protestantisme (vervolg)

De voorbestemming van de mens

Karakteristiek (niet centraal weliswaar) is bij Calvijn de leer van de dubbele predestinatie. Iedere mens is van eeuwigheid voorbestemd voor het heil of het onheil. Calvijn, geconfronteerd met het feit dat sommigen geloven en anderen niet, haalt het antwoord uit de schrift: “In Christus immers heeft God, voordat de wereld gegrondvest werd, ons vol liefde uitgekozen” (Ef. 1,4). De gelovigen zijn dus voorbestemd tot het leven, de niet-gelovigen tot de dood. In de ogen van Calvijn is dit geen quasi-gnostische speculatie, maar een opvatting over de almacht en soevereiniteit van God over de wereld. Het staat in de bijbel en is dus onvermijdelijk.

In de theologie van Calvijn staat God radicaal in het middelpunt. Alles is ter Zijner eer geschapen, Hem alleen komt de eer toe. Daarom weg met priesterschap en biecht, weg met alle zintuiglijke en gevoelsmatige elementen in de religiositeit en cultuur. Het doet denken aan de spreuk van de stichter der Jezuïeten, Ignatius van Loyola:

h3. C. IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.2 Het consequent reformatorisch protestantisme (vervolg)

De klassieke synthese van de Reformatie

Met zijn

h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie

h5. C.IV.2 Het consequent reformatorische protestantisme (vervolg)

Voltooiing van de protestantse paradigma-verandering: Jean Calvin (1509-1564).

In tegenstelling tot Luther (monnik) en Zwingli (priester) is Calvijn van huis uit een jurist, zoon van een bisschoppelijke jurist. Hij was vanuit Picardië naar Parijs gekomen om daar aan het Collège Montaigu filosofie te studeren, daarna burgerlijk en canonisch recht. Van een innerlijke crisis is in tegenstelling tot Luther bij deze ernstige, zelfzekere man met aristocratische manieren blijkbaar nauwelijks sprake. Hij kwam hoedanook onder invloed van het katholiek hervormingsgedachtengoed en is daarom in Parijs Grieks, de bijbel en de kerkvaders beginnen studeren. Zo kwam hij in contact met evangelisch gezinden, die sympathiseerden met Luther. Hij geraakte daardoor samen met anderen in moeilijkheden, en zal op zeker ogenblik Parijs ontvluchten en naar Bazel (Zwitserland) trekken.
Daar schrijft de theologische autodidact zijn hoofdwerk: “Institutio christianae religionis“, in het latijn verschenen in 1536 (sterfjaar van Erasmus, vijf jaar na de dood van Zwingli): een samenvatting van zijn evangelische leer, totaal op de schrift gebaseerd.
Hij komt dan in Genève terecht, waar hij na twee jaar wordt uitgewezen, omdat hij de inwoners en de stad te strenge normen oplegt inzake geloof en leven. Drie jaar later zal hij naar Genève teruggeroepen worden door de stadsraad. Hij zal er zijn opvattingen over hervorming definitief doorvoeren: alles, het openlijke en privéleven, de scholen, politiek en wetenschap, het wordt alles beschouwd als ‘dienst aan God’. Hij legt een strenge kerktucht op aan allen, ook zijn beste vrienden. Hij doet er veertien jaar over om dit alles door te voeren tegen de vijanden in de stad in, de patriotten, die niets moeten hebben van de geloofsvluchtelingen uit Frankrijk, Italië en Holland die in Genève neerstrijken. Hij zal niet aarzelen die tegenstanders te verdrijven en deels onbarmhartig te laten executeren. Calvijn, een man van de orde en de vrede, geboren in een wereld vol conflicten…