andrebogaert.be

Zo’n 30.000 jaar geleden stierf het soort mens uit, dat het dichtst stond bij ons: de Neandertaler. Veel is al gegist over de reden daarvoor. En niet weinigen hebben geopperd dat ze aan de concurrentie met onze voorouder, de homo sapiens, zijn ten onder gegaan. Maar dat hoeft niet zo te zijn: misschien waren er andere, meer plausibele redenen. Recent hebben paleoantropologen een nieuwe gevonden: het feit dat ook vrouwen meededen aan de jacht zou fataal zijn geweest voor de soort. Je moet het maar uitvinden.
Ondertussen blijkt wel dat niet alle opvattingen over de neanderthaler op fantasie berusten. Dat ze bv. beschikten over taal, blijkt wel uit onderzoekingen op gevonden fossielen. Al zal dat wellicht ook niet honderd procent zeker zijn. Maar dat is weten-schap nu eenmaal: in tegenstelling tot geloof kan wat de wetenschap heeft ontdekt telkens weer worden bijgestuurd of gecorrigeerd door nieuwe ontdekkingen. Heerlijk toch!

Het spook van Dresden blijft rondwaren in de geesten van historici en moralisten. Algis Valiunas bespreekt vier boeken, die dit jaar zijn verschenen over de historische en morele implicaties van de bombardementen op het Derde Rijk tijdens de tweede wereldoorlog. In zijn historisch overzicht heeft hij het o.m. over het bombardement op Hamburg in 1943, het begin van de verwoestende bombardementen, die hun hoogtepunt zullen bereiken in 1945 met de verwoesting van Dresden. Ondanks het feit dat de auteur de afschuwelijkheid van dat soort bombardementen beklemtoont, gaat hij toch niet akkoord met diegenen, die ze moreel verwerpelijk vinden en zelfs zo ver gaan ze te vergelijken met de holocaust zelf. Zijn argumenten (en die van zijn opponenten) zijn wel het overwegen waard, vooral met het oog op de gedragingen van de VS in de hedendaagse situatie van oorlog tegen het terrorisme.

Even belangrijk als het artikel van Valiunas zijn het antwoord en de reacties van sommige auteurs en lezers van het artikel of van de aangehaalde boeken. Het laatste woord erover is nog niet gezegd, gelukkig maar. Dit debat lijkt me zeer belangrijk met het oog op de ethische waarden, die de mens in de toekomst moet uitschrijven, verfijnen en beleven.

De laatste maanden neemt het geweld, het aantal aanslagen en het aantal doden onder de Amerikaanse bezetter en de Iraakse bevolking gevoelig af. Dit is goed nieuws, althans voor Irak zelf, minder misschien voor sommige tegenstanders van Bush voor wie Irak een geweldig argument is om de president aan te vallen en zelf punten te scoren. Dat klinkt nogal cynisch, maar ja, alle argumenten zijn helaas goed voor vechtende politici.
Merkwaardig is echter dat ook Bush geen gebruik lijkt te maken van die voor hem toch gunstige evolutie: hij zwijgt zedig over welk plan ook om de VS-troepen uit Irak terug te trekken. De olie is blijkbaar dan toch de achterliggende reden voor de aanwezigheid van die troepen daar. Een aanwezigheid, die nog voor jaren gepland lijkt. Een interessante analyse in Tomdispatch.

De laatste paar decennia zijn blijkens de alarmerende berichten van ecologisten talloze dieren met uitsterven bedreigd. Dat zal wel voor een groot deel te maken hebben met het succes van het dier aan de top van de piramide: de mens, en zijn onverzadigbare honger naar leefruimte en grondstoffen. Maar het is niet nieuw: doorheen heel de geschiedenis van het leven op aarde is het proces van ontstaan en vergaan van soorten op gang geweest. Alleen is de mens zich daar nu meer dan ooit van bewust geworden. En staan sommige dieren nu symbool voor het fenomeen: de panda natuurlijk (mede dank zij het WWF), de tijger, de ijsbeer om er maar enkele te noemen. Er wordt veel geld aan besteed om die dieren te redden voor hun uitsterven.
Maar is het wel verstandig dat geld daaraan te besteden? Zouden we het niet beter besteden aan het verbeteren van de natuurlijke omgeving van zoveel dieren, die niet het geluk hebben zo aaibaar of betoverend te zijn? Het is een open vraag voor Chris Packham, Brits bioloog en schrijver van dit artikel. Uit de reacties blijkt dat er meer aan de hand is bij de bescherming van de dieren dan de dieren zelf.

Een goed overzicht van de situatie in Pakistan vandaag de dag, en de houding van Bush ter zake. Aan het woord is professor Juan Cole, één van de meest gezaghebbende kenners in de VS van het Midden Oosten.
Nog over de situatie in Pakistan, een week later: zie het interview met prof.Adil Najam.

Vorige jaren al kwam biodiesel in deze bladzijden ter sprake. Het kan niet genoeg worden gezegd: biodiesel biedt geen oplossing voor het probleem van het vervoer dat we met ons allen samen zelf hebben veroorzaakt, integendeel. Het wordt een ramp voor veel gemeenschappen in het Zuiden. Wie daar nog niet van overtuigd is, moet maar eens lezen wat de onvermoeibare George Monbiot vandaag in The Guardian schrijft. Maar hier geldt natuurlijk nog meer dan elders: wat baten kaars en bril, als de uil niet zien en wil.

Volgens Descartes was de taal het beslissende onderscheid tussen mens en dier. Zelfs de grootste mislukkelingen onder de mensen konden wel met taal, hoe primitief ook, overweg, terwijl de meest slimme dieren er niets van bakken. Sinds jaren zijn er in de VS wetenschappers, die door proeven met apen – shimpanzees en bonobo’s – proberen te bewijzen dat mensapen wel in staat zijn tot enig grammaticaal begrip. Tevergeefs blijkbaar. Descartes heeft met die uitspraak nog altijd gelijk.

De visie van André Glucksmann, de bekende Franse filosoof, op het terrorisme, dat sinds 9/11 overal ter wereld is doorgebroken. En dat in het licht van de verschrikkingen van de vorige eeuw: de eerste en tweede wereldoorlog, de koude oorlog. De verschijning en dominantie van de pure haat in de eenentwintigste eeuw.
Onmiddellijk dacht ik aan de episode uit ‘De weg naar Mekka’ van Jan Leyers (gisteren op Canvas), waarin hij sprak met de weduwe van een Palestijnse terrorist, die zichzelf en met hem zesentwintig mensen had opgeblazen en de dood ingejaagd. Begrijpe wie het begrijpen kan.
Het is een bijzonder schokkend en uitermate pessimistisch vooruitzicht. En er is blijkbaar geen remedie tegen. Althans niet volgens de filosoof Glucksmann. Ik ben het daar niet mee eens, ik wil het daar niet mee eens zijn. Maar ik vind dat we ook niet de ogen mogen sluiten voor de bedreiging die nu over de mens hangt en waar zelfs de religie, als ze al niet medeplichtig is, geen antwoord op lijkt te hebben.

Een ander geluid over religie dan gisteren dat van Dalrymple, ditmaal uit Nederland. Daar heeft burgemeester Cohen een schot voor de boeg gegeven. Of liever, hij wil (naar het schijnt omwille van de houding van zijn partij, de PvdA, tegenover de moslimkwestie), gemakshalve terug naar af en verloochent dus meteen de erfenis van zijn illustere voorouder Spinoza, die op een radicale en m.i. juiste manier komaf maakte met de heersende opvattingen en de maatschappelijke dwang van de religie van zijn tijd.
Die religie, het christendom in al zijn gedaanten, beheerste het leven en denken van de mensen van die tijd (de zeventiende-achttiende eeuw) op dezelfde manier waarop de islam vandaag de dag het leven van de mensen in de moslimgebieden én bij ons beheerst of althans probeert te beheersen. Met de verlichting hebben wij in het Westen ons daar min of meer van losgemaakt, persoonlijk én maatschappelijk.
Misschien moeten we, ondanks de nieuwe -ismen, die sindsdien de plaats van de religie hebben ingenomen, en tegen die -simen in, blijven werken aan een maatschappelijke ethiek die onze democratisch samenleven op deze aardkloot kan zin en betekenis kan geven. Daarbij kunnen de religies als inspiratiebron een rol spelen, want in tegenstelling tot wat sommigen beweren, is het in de religie niet alles kommer en kwel, niet in het verleden en ook nu niet.

Toch nog even een hedendaags voorbeeldje hoe ‘religie’ in bepaalde gevallen toch wel heel sterk de verdomde toer opgaat en de afkeer en haat voor religie begrijpbaar maakt: de opvatting, gehuldigd door een kleine kerk in de VS, dat 9/11 een straf van God is voor het feit dat de VS homoseksualiteit hebben toegelaten!

De laatste jaren kennen de nieuwe atheïsten, waaronder als meest bekende Richard Dawkins en Daniel Dennett, een groot succes met hun boeken en hun verwerping van het geloof. Het geloof is een betovering, die we moeten breken. De religie is gebaseerd op een geloof in een God, die heel waarschijnlijk niet bestaat. Theodore Dalrymple, schuilnaam voor een dokter en bekende auteur van artikels in de blogosfeer, heeft, nota bene als ongelovige, zo zijn bedenkingen bij hun pogingen om de zin van het leven te doorgronden met het verstand, de rationaliteit, alleen. Volgens hem is het verwerpen van het geloof of misschien beter van elke metafysiek zowat hetzelfde als het verwerpen van onze hele westerse cultuur.

We zijn allemaal vreemdelingen geweest: lang geleden hebben onze voorouders hun boeltje opgepakt en andere (betere) oorden opgezocht. Dikwijls tot ongenoegen en spijt van de vroegere bezitters van het land, soms ter verrijking van de plaatselijke cultuur. De jaren en eeuwen, die dat langzame proces heeft doorgemaakt, zijn door de geschiedenis vervlakt en weg gegomd. Maar ik kan me voorstellen dat het voor de mensen, die het meemaakten, meestal hard en meedogenloos is geweest.
In de laatste tientallen jaren maken we weer zo’n proces, op kleinere schaal weliswaar, mee: de ‘volksverhuizing’ van een ‘kleine’ groep meestal islamitische gelukzoekers. Onze nog niet lang verworven rijkdom heeft ons, de ingezetenen, echter extra gevoelig gemaakt voor de bedreiging van de ‘vreemden’. We staan voor een enorme uitdaging, en we komen er zo moeilijk toe om er mee om te gaan. Lees maar even wat Gie Goris, de hoofdredacteur van Mo*, daarover zegt.

Weer een beetje nieuws uit de prehistorie: vondsten van ‘homo erectus’ in Dmanisi (Georgië), fossielen van liefst maar 1,8 miljoen jaar oud. Ze zouden stammen van de eerst golf ‘homo erectus’ die Afrika zou hebben verlaten in die verre oertijden. Belangrijk omdat de vondsten wijzen op een soort mensen, dat nog dichter bij de australopithecus staat dan de elders gevonden ‘homo erectus’…