Voor de liefhebbers van de vroegste geschiedenis van de mensheid, aansluitend bij de blogs over de prehistorie, dit artikel over Catalhüyüc, de site in het zuid-oosten van het huidige Turkije, waar een nederzetting uit de neolithische tijd is opgegraven door de Engelse archeoloog James Mellaart.
Even terzijde, als verre voorloper van de geschiedenis van de hedendaagse islam, dit lang maar boeiend artikel van een specialist, Martin Walker, over de islam in het huidige Europa. Het is dringend nodig de totaal overtrokken en onjuiste uitlatingen van de neoconservatieven in de VS en hun aanhangers hier in Europa over de invasie en overrompeling van Europa door ‘dé islam’ te doorprikken en te corrigeren. Of willen we met Bush en zijn fameuze oorlog tegen het terrorisme in Europa oproepen wat zijn politiek in het Midden-Oosten en in de hele wereld teweegbrengt: oorlog en geweld, fanatisme en nog meer ‘terrorisme’. Met bruut militair geweld complexe problemen oplossen, je ziet nu nogmaals (na Afghanistan en Irak) in Libanon waar dat toe leidt.
Inleiding: DE VOEDINGSBODEM
HET ARABISCHE SCHIEREILAND (Jazirat oul Arab)
Stamland van de Arabieren, een semitisch volk dat zijn genie en taal leende voor het ontstaan en de vorming van de Islam.
Het is het grootste schiereiland ter wereld (2600 op 1200 km)en ligt gevat tussen de Rode Zee in het Westen, de Perzische golf in het Oosten en de Indische oceaan in het Zuiden. In het Noorden loopt het uit op het vruchtbare Tweestromenland. Het is een hete, droge woestijn, voortzetting van de Sahara en doorlopend tot in China (de Gobi-woestijn). Aan de kust met de Rode Zee is het rots- en bergachtig (deze streek in het Westen van het Arabische schiereiland wordt de Hidjaz of Hedjaz (a) genoemd), terwijl het naar de Perzische golf toe naar beneden loopt. In het Zuiden (Jemen en de streek ten Oosten van Jemen langs de Golf van Aden in de Arabische zee) is er landbouwgrond en valt er vrij veel regen dank zij de invloed van de Indische oceaan. Dit gebied wordt niet zonder reden in de vroege teksten
Meer dan ooit voel ik me als moderne westerse mens, die zich nog maar recentelijk heeft vrijgemaakt van de voogdij van een katholiek geloof met bepaalde fundamentalistische trekjes, machteloos tegenover de recente ontwikkeling van het fundamentalisme. Alles lijkt er op te wijzen dat de kloof tussen een bepaalde soort christenen en een bepaalde soort islam steeds maar dieper en breder wordt. En dat op basis van wederzijdse verketteringen, grove simplificaties en/of opzettelijke verdraaiing van de waarheid.
Maar zoals de geschiedenis van het christendom (zie elders op deze weblog) voor mij althans een bevrijding heeft betekend, zo wil ik ook met de geschiedenis van de Islam een weg uitstippelen naar begrip, inzicht en waar mogelijk en wenselijk verdraagzaamheid. Vanuit het besef nochtans dat het gaat om een uiterst persoonlijke kijk op die geschiedenis. En in de hoop dat het anderen op weg kan helpen.
Het is op de eerste plaats bedoeld als geschiedenis van die volkeren, die in het Zuiden en Oosten van Europa de Islam als godsdienst hebben aangenomen. Volkeren, zoals de Arabieren, de Berbers en de Turken, die in de geschiedenis van ons continent gedurende eeuwen een niet onaanzienlijke rol hebben gespeeld. Maar het is ook de geschiedenis van de godsdienst zelf, de islam, die even gevarieerd en veelvormig is als het christendom. Niet met de bedoeling die godsdiensten met elkaar te vergelijken, laat staan een rangorde toe te kennen in belangrijkheid, waarheidsgehalte of beschavingspeil. Het is duidelijk dat de ontwikkeling van de verschillende volkeren, die de joodse godsdienst, het christendom of de islam belijden, heel ongelijk is verlopen zowel op cultureel als op sociaal, politiek en wetenschappelijk gebied. En dat het niet de godsdienst als zodanig maar wel die onderscheiden ontwikkeling is geweest, die in het verleden tot de dag van vandaag aanleiding heeft gegeven tot rivaliteit en strijd.
Voorwoord
Net voor de vakantie heb ik het boek van Robert Fisk (1) doorworsteld: 1370 pagina
Welke rol speelt de USA in de oorlog in Libanon? Was de Bush-administratie vooraf ingelicht over de plannen van Israël? Is de oorlog in Libanon slechts het voorspel van een geplande aanval op Iran, dat weigert in te gaan op de vraag van de ‘internationale gemeenschap’ (dwz de USA en Israël) om zijn atoomprogramma stop te zetten? En hoe wordt de (voorlopige?) stopzetting van de vijandelijkheden en het resultaat van de oorlog door de Bush-administratie ingeschat? Seymour Hersh zoekt antwoorden op die cruciale vragen.
Even toch een suggestie voor al wie beter wil inzien wat er op dit moment gaande is in het Midden-Oosten: lees en herlees de blog van Bilmon. Met dank aan Willem ! En bekijk ook de site van Juan Cole!
Bush en co. zijn Irak binnengevallen om het met militair geweld om te toveren tot een democratie naar Westers model. Als voorbeeld haalden zij Duitsland aan waar in 1945 door militair geweld de democratie werd hersteld. Je moet niet veel kennen van de geschiedenis om te beseffen dat die vergelijking meer dan mank loopt. De auteur van dit artikel biedt een interessante kijk op de ontwikkeling van de democratische tendenzen in het Duitsland van Bismarck tot nu. Inderdaad, democratie is veel meer dan een meerderheidsstelsel als gevolg van verkiezingen. Ze kan niet van buitenaf worden opgelegd, maar ontwikkelt zich van binnenuit.
ALGEMEEN BESLUIT
In mijn lessen ben ik nooit verder geraakt dan de vooravond van de Franse Revolutie, omdat een collega de geschiedenis van de negentiende en twintigste eeuw op zich nam. Graag zou ik mijn verkenningstocht door de laatste twee eeuwen verder willen zetten, om wellicht te eindigen in dezelfde regio waarin alles is begonnen: het Midden-Oosten. Misschien krijg ik daar nog de tijd voor.
Zoals de attente lezer wel zal hebben gemerkt, klopte de titel
5. Oorlog en diplomatie in de 18e eeuw.
Het begin van de 18e eeuw (vanaf 1713) wordt gekenmerkt door een terugkeer naar de verstandhouding tussen Groot-Brittannië en Frankrijk (het Verbond van Hannover van 1716) en een periode van betrekkelijke rust en vrede. Daar kwam een einde aan, toen Groot-Brittannië in 1739 aan Spanje de oorlog verklaarde omwille van een vrij onbelangrijk geschil in de kolonies. Frankrijk, dat via het huis van de Bourbons met Spanje was verbonden, verklaart op zijn beurt de oorlog aan Groot-Brittannië en schaart zich met zijn schepen aan de zijde van de Spaanse vloot. Het was dus een oorlog, die louter maritiem en koloniaal zou zijn geweest, als op dat moment de keizer van Oostenrijk niet was gestorven zonder mannelijke opvolger. De oorlog Frankrijk-Spanje tegen Groot-Brittannië wordt meteen een volledige oorlog, ook te land, van Frankrijk, Spanje en Pruisen tegen Groot-Brittannië en Oostenrijk: de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748).
Frederik de Grote van Pruisen profiteert van het overlijden van de keizer om Silezië binnen te vallen en in te palmen. Spanje wou de streek rond Milaan heroveren op de Oostenrijkers. En Frankrijk zag weer in de vernietiging van het huis van Habsburg een kans om zelf oppermachtig te worden op het continent, de Zuidelijke Nederlanden te heroveren en meesterschap ter zee van Groot-Brittannië te breken. Groot-Brittannië van zijn kant koos de zijde van Oostenrijk. Sommige parlementairen in dat land verzetten zich tegen die politiek, omdat ze vermoedden dat George II zijn Hannoverse belangen boven die van Groot-Brittannië plaatste. Maar de kapitalisten waren voor de oorlog, omdat ze de macht van Frankrijk op het vasteland wilden breken, en zo de hegemonie van Groot-Brittannië op zee definitief wilden vestigen.
Frankrijk moet dus eens te meer oorlog voeren op twee fronten: op het vasteland tegen Oostenrijk, op zee tegen Groot-Brittannië. De Vrede van Aken in 1748, die het einde betekende van deze oorlog, was alleen voor Pruisen een winstpunt: Silezië bleef definitief bij Pruisen. Frans van Lotharingen, man van Maria Theresia, werd keizer van Oostenrijk.
De strijd tussen Frankrijk en Groot-Brittannië om de wereldheerschappij, vooral dan in de kolonies, en de strijd tussen Oostenrijk en Pruisen om de macht in Centraal Europa zal na acht jaar weer losbarsten in de zevenjarige oorlog (1756-1763). Maar dit pas na een dramatische
4. De oostelijke mogendheden in de achttiende eeuw
Rusland, onder Iwan III en IV in de 17e eeuw nog een archaïsche en theocratische monarchie, zal onder Peter de Grote (1689-1725) snel evolueren naar een absolutistische monarchie naar westers model. Peter de Grote poogde met behulp van deskundigen en technieken uit het westen Rusland tot een volwaardig Europese mogendheid te maken. Hij maakte zelf incognito rondreizen in Europa (o.m. in Nederland, waar hij werkte op de scheepswerven van Zaandam), stuurde heel wat Russen naar het westen om Europese technieken te leren en trok techniekers aan voor allerlei industrieën: scheepsbouwen, weverijen, tapijten en dergelijke. Peter de Grote richtte het leger opnieuw in, en voerde een politiek van absoluut autoritarisme en etatisme. Alles was er voor en van de staat, iedereen werd aan de staat onderworpen, de boeren werden lijfeigenen (voor zover ze het nog niet waren). Zo ontstonden langzaamaan in deze samenleving twee totaal tegengestelde standen en sociale systemen: de boeren op het platteland als lijfeigenen en in de steden burgers en arbeiders, die een zekere vrijheid genoten.
Alle pogingen van Peter de Grote om Rusland te verwestersen zijn op het tegendeel uitgelopen: Rusland werd een autoritaire monarchie, met vooral grootgrondbezitters en lijfeigenen. De burgerij, die zich niet kon inpassen in een samenleving van onderdrukte boeren en evenmin in een staat, waarin de Tsaar almachtig was, gaat de westerse (vooral Franse) ideeën en cultuur aanhangen en zo totaal vervreemden van het eigen volk. Niet in staat een invloed uit te oefenen op het onmetelijk Russisch sociaal lichaam, zal de burgerij de ideeën van het westers liberalisme doen ontaarden in anarchistische theorieën. De revolutie van 1917 zal dan ook die burgerij radikaal uitsnijden uit de Russische samenleving.
Polen wordt in de achttiende eeuw geregeerd door de oligarchie van zelfzuchtige edelen, die er niet in slagen het een nationale vorm en bezieling te geven. Nog voor de eeuw teneinde liep ging het tenonder en werd het verdeeld tussen Pruisen, Rusland en Oostenrijk.
Turkije wordt in de 18e eeuw voorgoed de
3. De andere naties in westelijk Europa
De internationale rol van Zweden was uitgespeeld na de grote (tweede) Noordse oorlog, die eindigde met de overwinning van Rusland en het verlies van de gebieden aan de Oost- en Zuidkust van de Finse golf aan Rusland, en Voor-Pommeren met de havenstad Stettin aan Pruisen.
De Verenigde Provincies hadden hun beste krachten verspeeld in de oorlogen van Lodewijk XIV en verloren in de 18e eeuw hun vooraanstaande positie als kooplieden.
Spanje had met de vrede van Utrecht weliswaar de Zuidelijke Nederlanden en gedeelten van Italië verloren, maar deed het onder de Bourbons (de eerste was Philips V) niet slecht. Ook al kon het verval van de macht van Spanje niet helemaal worden stopgezet.
Italië en Duitsland tenslotte waren in 1715 niet veel meer dan aardrijkskundige begrippen. Italië bleef hopeloos verdeeld en de speelbal van eerzuchtige dynastieën: Spanje en na 1715 Oostenrijk, dat de plaats van de Spanjaarden innam. In het noordwesten komt stilaan het staatje Piemont-Savoye tot bloei: wanneer dat in 1720 Sardinië krijgt, wordt het officieel het koninkrijk Sardinië genoemd. In 1768 verkocht Genua het eiland Corsica aan Frankrijk.
Ook Duitsland was verdeeld in een driehonderdtal kleine en grotere staten en staatjes. De Habsburgers in hun stamlanden Oostenrijk, Bohemen, Hongarije en Silezië kwamen in 1713 in het bezit van de Zuidelijke Nederlanden en stukken van Italië. Hun pogingen om via die gebieden een zeemacht uit te bouwen zouden worden gedwarsboomd door Groot-Brittannië. Karel VI was de keizer en na hem (vanaf 1740) Maria Theresia, zijn dochter, die regeert van 1740 tot 1780. Financieel en militair was Oostenrijk echter slecht voorbereid op de krachtproef met de andere grote opkomende macht in Duitsland: Pruisen.
Het keurvorstendom Brandenburg, nu beter bekend onder de naam Pruisen, met de dynastie der Hohenzollern was onder de grote keurvorst Frederik Willem (1640-1688) stelselmatig hersteld van de ruïne, die de dertigjarige oorlog van het gebied had gemaakt. Zijn opvolgers zullen zijn werk systematisch voortzetten. Onder zijn opvolger Frederik I (1688-1713) zal Berlijn belangrijk worden als centrum van het rijk, dank zij o.m. de immigratie van de Franse hugenoten. Die Frederik zal ook de titel van