andrebogaert.be

We weten het onderhand wel, dank zij Ayaan Hirsi Ali en Irshad Manji (deze laatste vooral dan bekend in Amerika), dat er geen meer beklagenswaardig wezen bestaat dan ‘de’ vrouw in ‘de’ Islam. Beklagenswaardig, omdat ze op de onderste ladder staat van de samenleving, dank zij de Koran opgevoed wordt als een onderworpen en totaal afhankelijk wezen, en eigenlijk pas dank zij het vrije Westen in staat is tot het verwerven van een eigen identiteit en waarde. De auteur van dit artikel, Laila Lalami, zet een groot vraagteken bij dit beeld. Ze hekelt het gebrek aan kennis van de Islam, van de geschiedenis van de vele islamitische landen en van de positie van de vrouwen in die landen, die beide vrouwelijke auteurs ten toon spreiden. Een reden te meer om ons meer te verdiepen in de geschiedenis en het wezen van de islam in al zijn vormen.

Met behulp van het leger zal Lodewijk XIV zijn politiek van dynastiek imperialisme gaan voeren: heel de regering van de zonnekoning is één daad van oorlog, onderbroken door periodes van wapenstilstand of gewapende vrede. Het begon met aanspraken, die de koning maakte op gebieden, die behoorden aan de Spaanse kroon, met name de Spaanse Nederlanden: de zogenaamde devolutieoorlog (1665-1668); daarna komt logischerwijze de Hollandse oorlog (1672-1678). Het prestige dat Frankrijk na die twee oorlogen bezat, heeft Lodewijk XIV grotendeels verspeeld in de volgende jaren: de negenjarige oorlog (1688-1697)als gevolg van de pogingen van de franse koning om delen van Duitsland in te palmen, en tenslotte de Spaanse successieoorlog (1700-1713) die ging om de erfopvolging van de Spaanse koning en om de dreiging die voor het evenwicht in Europa uitging van het vooruitzicht dat de Bourbons eventueel de Spaanse kroon konden erven.

In detail:

4. Frankrijk onder Lodewijk XIV

In 1661 besteeg Lodewijk XIV de troon en hij benoemde de burger Jean-Baptiste Colbert tot zijn minister van financies. Deze Colbert, zoon van een lakenfabrikant, is de architect van de geleide economie, die het Frankrijk van Lodewijk XIV zal maken tot een economisch zeer welvarend land. Zijn principes waren: de binnenkomende goederen, die voor verwerking in het land bestemd zijn, ontlasten; die producten belasten die verwerkt binnenkomen; de uitvoerrechten verminderen op de in het land vervaardigde goederen. De staat moest het initiatief en de controle van de economische vooruitgang van het land in handen houden. Colbert riep allerlei industrieën in leven (tapijt, zijde, metaal, glas), met de bedoeling goedkoop te produceren en uit te voeren, en zo rijke deviezen binnen te halen. Hij voerde ook, zoals indertijd Richelieu, een koloniale politiek om de Franse industrie grondstoffen en afzetgebieden te bezorgen. Maar evenmin als Richelieu slaagde hij in dat opzet.

De politiek van economische expansie van Colbert kwam noodzakelijkerwijze in botsing met de prestigepolitiek van Lodewijk XIV. Dat was vooral te wijten aan de geografische ligging van Frankrijk, dat nu eens door de zee en dan weer door het vasteland werd aangetrokken.
De economische politiek van Richelieu en Colbert steunde op de handelsbourgeoisie, op de havensteden en op de zee.
De continentale politiek was die van het koninklijk hof, waarbij de koning tot eigen glorie meende vrij te kunnen beschikken over de inkomstenbronnen van zijn land, voor een weelderig hofleven en voor het leger, waarmee de koning zijn prestigeoorlogen, onderbroken door wapenstilstanden, zal voeren:

Er is een tijd geweest dat Fukuyama zijn “Einde van de geschiedenis” schreef en gerekend werd tot één van de belangrijkste spreekbuizen van het neoconservatisme in de VS. Die tijd is al lang voorbij: Fukuyama heeft zich in zijn laatste werken duidelijk van de neoconservatieven en de regeringspolitiek van Bush gedistancieerd en de oorlog in Irak die hij eerst leek te steunen afgedaan als een morele en politieke vergissing. Hij heeft behartenswaardige dingen geschreven over de aard van het Amerikaans nationalisme en over democratie. Hopelijk gaat hij in op de kritische kanttekeningen van de auteur van dit artikel , Anatol Lieven, en kan de discussie over de richting waarin de Amerikaanse buitenlandse politiek moet evalueren er in Amerika zelf en hier door gestimuleerd worden.

3. De ontwikkeling in Engeland en de Verenigde Provincies.

Onder Jacobus I en Karel I, die beiden streefden naar een

2. Ontwikkeling in het Duitse Rijk

Na de mislukking van de Habsburgers om van het Duitse Rijk een erfelijke monarchie te maken, tekent zich een nieuw evenwicht aan door oriëntering van de katholieke staten naar het zegevierende Frankrijk: de Rijnliga, een verbond van geestelijke keurvorsten in de rijnstreek. Ze zoeken steun bij Frankrijk, dat door de verovering van de Elzas nader tot het Duitse Rijk was gekomen. Ook het katholieke Beieren wendt zich af van Habsburg om toenadering te zoeken met Frankrijk. Sociaal gezien ontstaat zo een verschil tussen de streken ten oosten van de Elbe, waar de boeren meer nog dan vroeger aan de landheren werden onderworpen, en de katholieke streken in het westen (Rijngebied en Beieren), waar de persoonlijke lijfeigenschap onder invloed van de stedelijke economie vlug verdwijnt.

De keurvorst van Brandenburg had met de steun van Frankrijk dank zij de verdragen van Westfalen zijn gebied aanzienlijk vergroot. Zijn politiek was gericht op de Baltische zee, in samenwerking met de westerse zeemachten in dat gebied: Zweden en de Verenigde Provincies. Hij, Frederik-Willem, keurvorst van 1640 tot 1688, was trouwens gehuwd (in een eerste huwelijk) met Louisa-Hendrika van Oranje-Nassau, de dochter van de stadhouder der Verenigde Provincies. Hij voerde een monarchistische en centraliserende politiek, met een centrale regering, een gecentraliseerde administratie, een rechtstreekse grondbelasting en een sterk leger.
Hét verschil met de westerse landen was de sociale structuur: de keurvorst van Brandenburg regeerde hoofdzakelijk over landheren en lijfeigenen. Om de eenheid onder zijn verschillende staten te bewerkstelligen deed hij beroep op het leger. In de westelijke monarchieën had het leger bij de vorming van de instellingen geen rol gespeeld. In Brandenburg was het leger er de spil van, een leger dat zijn officieren recruteerde onder de adel, de gesloten kaste van de Junkers ofte vroegere militaire veroveraars van de Slavische gebieden aan de Baltische zee, en zijn soldaten uit de lijfeigenen, die door de landheren aan de koning werden uitgeleverd of verkocht. Wat de belastingen betreft, de edelen weigerden eenvoudigweg de hen opgelegde grondbelasting te betalen. De belastingen werden dus maar verhaald op de landbouwers en op de stadsbevolking.

In Brandenburg kan de monarchie zich slechts doen gelden door haar lot te verbinden aan dat van de grondadel, de Junkers. In het westen had de monarchie zich gevestigd door de voorrechten van de adel teniet te doen. In het westen was de monarchie dus een sociaal verschijnsel, ze steunde op een evolutie die de bevolking zelf onder invloed van de steden had ondergaan. In Brandenburg was ze bijna uitsluitend een militair verschijnsel: vandaar dat de westerse monarchieën naties vormden, terwijl die van Pruisen een leger vormde. Of zoals Mirabeau het zo treffend zei

Buitenlands doen zich een aantal ontwikkelingen voor die Frankrijk gunstig zijn:

Bovendien voerden Richelieu en Mazarin een politiek van vrede en evenwicht, o.m. door de uitbouw van een sterke militaire macht (landleger en vloot). Met het absolutisme begint immers ook de militarisering van de macht. Een politiek van evenwicht ook, steunend op een zo goed mogelijke verstandhouding met Engeland, tegen de blijvende dreiging van overwicht door de Habsburgers.
Richelieu slaagde er wel niet in een goede koloniale politiek uit te bouwen. Noch de adel noch de zakenlieden zagen blijkbaar brood in een tweede Franse macht in de overzeese gebieden.

Vooral Mazarin zal af te rekenen krijgen met de adel. Hij ging het nodige geld voor zijn politiek halen niet bij de armen maar bij de rijken, en kreeg daardoor vlug af te rekenen met de verwoede tegenstand van de adel. Deze adel steunde het

Binnenlands betekent dit dat het gezag van de koning nog werd versterkt tegen zowel de protestanten die op dat moment zowat een staat in de staat vormden, als tegen de adel.
De protestanten: Richelieu heeft de strijd tegen hen aangebonden. Hun hoofdstad, de havenstad La Rochelle (aan de Atlantische kust) wordt na een beleg van anderhalf jaar ingenomen. Alle politieke voorrechten worden de Hugenoten ontnomen, maar hun godsdienstvrijheid wordt volledig.
De adel: voortdurend komt die in opstand tegen het koninklijke gezag en weigert financieel de lasten van de staat mee te dragen. Dit zal tot gevolg hebben dat die adel alle politieke voorrechten verliest. Maar ook dat de belastingsdruk vooral woog op de boeren, die ook nog tegenover de plaatselijke adel in een totaal verouderde feodale relatie stonden. De nieuwe politieke situatie, waarbij de staat meer en meer de plaats innam van de adel als politiek beleidsorgaan ging niet gepaard met een gelijklopende hervorming van het maatschappelijk bestel. Door onder een centraliserende monarchie de sociale lasten van een achterhaald feodaal regime te laten voortbestaan, gaf die monarchie aanleiding tot een diepe crisis die langzamerhand het land tot in zijn grondslagen zou ondermijnen.
De belasting voor het koninklijk gezag was gewettigd omdat ze de koning in staat moest stellen het land uit te rusten en er een moderne staat van te maken. Maar onder die monarchie werd de adel, die vroeger de taken had verricht die nu door de gecentraliseerde macht werden opgenomen, een parasitaire en bevoorrechte stand, die privé belastingen inde zonder als tegenprestatie iets voor de gemeenschap te doen. Dat alles zal de reactie verklaren van de Franse revolutie (meer dan een eeuw later weliswaar) en verklaart de slachting onder de adel, die toen heeft plaats gehad.
De derde stand, de burgerij, van haar kant zal profiteren van de ontwikkeling, met als gevolg dat Frankrijk in Europa het machtigste en meest welvarende land wordt.

1. Frankrijk vóór Lodewijk XIV (1610-1661)

We hebben Frankrijk achtergelaten bij de moord, in 1610, op Hendrik IV, de eerste Bourbon, grondlegger van het Franse absolutisme. Lodewijk XIII, zijn opvolger, was nog een kind en zijn moeder Maria de Medicis wordt regentes. Onmiddellijk volgde de revanche van de adel, die zich verzette tegen de absolutistische politiek van de koningen. Vooral het feit dat de adel onder Hendrik IV uit alle regeringszaken was geweerd en alle invloed had verloren, iets wat vooral financiële gevolgen had, voedde de ontevredenheid. In 1614 werd de Staten-Generaal bijeengeroepen, op initiatief van de adel, maar de verdeeldheid tussen de adel en de derde stand (= de rijke burgerij, die belang had bij een grotere eenheid en een betere financiële situatie door hervorming van het verouderde feodale belastingsstelsel) deed ertoe besluiten de vergadering op te heffen. De Staten-Generaal zou pas weer samenkomen in 1789, op de vooravond van de Franse revolutie, dus welgeteld 175 jaar later.
Tien jaar later, in 1624, benoemde Maria de Medicis, tegen advies van de adel in, de kardinaal van Richelieu, Armand Jean du Plessis (1585-1642), tot eerste minister. Hij en zijn opvolger kardinaal Mazarin (1602-1661) zullen de politiek van Frankrijk binnen- en buitenlands beheersen tot 1661, het jaar waarin Lodewijk XIV koning zal worden.

Tot 9 juli wordt het leven van miljoenen mensen beheerst door één sportevenement, het wereldkampioenschap in Duitsland. Met zijn scherpe blik weet Ignacio Ramonet van Le Monde diplomatique eens te meer dit fenomeen te analyseren en in een bredere context te plaatsen. Lees even zijn voorwoord voor de editie van deze maand en ga daarna maar rustig uitzakken voor de televisie…

Blogs spelen meer en meer een rol in het politieke denken in de VS. Het is dus uitkijken naar de rol die ze zullen spelen in de aanloop naar de presidentsverkiezingen in 2008. En wellicht gaan wij hier in Europa dezelfde weg op, zij het met de achterstand van één verkiezing…