andrebogaert.be

Zoals in Bamako (Mali) is nu ook in Caracas, Venezuela een continentale sessie bezig van het Wereld Sociaal Forum. De plaats van het gebeuren is natuurlijk niet neutraal: Chavez is bekend en berucht als de vriend van Castro en uitgesproken tegenstander van Bush. De aanwezigheid van Cindy Sheehan, de moeder van een in Irak gesneuvelde soldaat, en haar artikel zetten de toon. Ik hoop alleen dat het niet bij kreten blijft en dat ze op die fora ook gaan nadenken en werken aan een realistisch alternatief voor deze wereld!

Archaische periode: 750-500 v.Chr.

In 776 v. Chr. worden de eerste Olympische spelen gehouden: een belangrijke datum voor het Griekse ‘gevoel’: niet een staatsstructuur, maar een gevoel van eenheid van taal en cultuur zal de Griekse beschaving kenmerken. Olympia, waar sindsdien om de vier jaar spelen werden gehouden was niet de enige plaats waar dat gebeurde; ook in Delphi, ter ere van Apollo, in Nemea ter ere van Zeus, en te Isthmia, ter ere van Poseidon, werden regelmatig spelen georganiseerd. De winnaars van deze vier spelen werden gekroond; de winnaars van de jaarlijks terugkerende spelen in Athene, de Panathenaea, kregen een amfoor met olie.
In het begin van deze periode verschijnt het gemunte geld, een uitvinding van de Lydiërs, een volk uit Klein-Azië met als hoofdstad Sardis, uitvinding die wordt overgenomen door de Klein-Aziatische Grieken. Met het geld vergroot ook de handel: deze bevordert verdere ‘colonisering’ en de vorming van een burgerij, een ‘aristocratie’ (of overheersing van de besten) in de polis. Deze aristocratie vervangt geleidelijk de ‘monarch’ of koning, hoofd van de regering in de verschillende polis. In Athene zal in het begin van die zesde eeuw Soloon, militair, politicus en dichter, de eerste wetgeving voor de stad opstellen.

In de zesde eeuw v.C. staan in verschillende polis ‘mannen van het volk’ op, tirannen (nog zonder negatieve bijklank), die in naam van de sociaal lagere klassen de macht van de aristocratie bevechten en overnemen. In de stadsstaat Athene is dat Peisistratos. Soms gaat het bij die tirannen om echte dynastieën. Maar meestal, als het sociaal probleem is ‘opgelost’, neemt de aristocratie de macht weer over. Enkel in Athene zal de tirannie worden gevolgd door een vorm van ‘democratie‘, dank zij de maatregelen van Cleistenes, zoon van een adellijke familie. Hij gaf elke vrijgeborene het recht te zetelen in de volksvergadering, die werd bestuurd door een ‘boule’ of raad, waar iedere vrije burger tweemaal gedurende één jaar lid kon van zijn.

Athene (in Attica) en Sparta (in de Peloponnesos) komen als leidinggevende steden op de voorgrond tijdens die zesde eeuw. Maar je kan je geen grotere tegenstelling indenken: Athene, erfgenaam van de Ioniërs, en van de Myceense beschaving; Sparta, erfgenaam van de Doriërs met hun militaire ideaal en levenswijze. De volgende eeuw, de vijfde, zal getuige zijn van hun verbeten vijandschap en strijd om leven en dood.

In diezelfde zesde eeuw groeide het contact van de Griekse ‘colonisten’ met de buitenwereld. Speciaal vermeldingswaard is het contact met Egypte, via Griekse huurlingen en handelaars. De Griekse historicus Herodotus vermeldt de nederzetting Naucratis in Egypte, die hijzelf bezocht en waar de Griekse inwoners vlug heel rijk werden. Het Naucratis van Herodotus is tot nog toe niet met zekerheid gelocaliseerd. In elk geval hebben de Grieken van Egypte de monumentale bouwstijl in steen nagebootst in hun tempels. Met drie stijlen: de Ionische (vooral aan de westkust van het huidige Turkije), de Dorische op het Griekse vasteland, en later de Korinthische stijl. De Griekse bijdrage bestond in de lijn en het evenwicht en vond in deze zesde eeuw zijn uitdrukking in de naakte ‘kouroi‘, beelden van jonge mannen, en in de gedrapeerde ‘korai’, meisjes: de uitbeelding van het lichaam, de manier van staan en de glimlach zijn typisch ‘grieks’.

Een interessante vraagstelling van de bekende wetenschapsfilosoof Daniel D. Dennett over het fenomeen van de religie en de morele dilemma’s waarvoor de oecumenisch ingestelde en ‘redelijke’ aanhangers van gelijk welke godsdienst staan. Vragen die we ons allemaal vroeg of laat moeten stellen.

3. Griekenland, land van de Hellenen: vanaf 1100 v.Chr.

1100-500 v.C.: de geometrische en archaische periode.

Geometrische periode: 1100-750 v.Chr.

Langzaam herstel van de beschaving, meer dan een eeuw na de verwoestende inval van de Doriërs. Vooral in Attica (met Athene) bij de afstammelingen van de Ioniërs, die gespaard bleven van de inval van de Doriërs, en in Klein Azië.

In die periode, rond de achtste eeuw v.C. moet Homerus geleefd hebben, op de kusten van Klein Azië, de bard aan wie het epos (heldendicht) van de Ilias en dat van de Odyssee worden toegeschreven. Deze beide heldendichten, het ene gesitueerd tijdens het beleg van Troje, het andere in de tien jaar van de val van Troje, weerspiegelen dus een beschaving, die door de inval van de Doriërs was kapot gemaakt: dus een beschaving van een kleine vierhonderd jaar voordien. In de Ilias overheerst het tragisch gevoel van helden, die elkaar genadeloos bestrijden, een strijd waarin zelfs de goden tussenkomen. De Ilias heeft de Griekse mentaliteit van ‘de beste zijn’ weerspiegeld en wellicht ook aangewakkerd want elke Griek (tot vandaag de dag trouwens) wordt ermee opgevoed. De Odyssea is eerder een avonturenroman, van de omzwervingen van Odysseus, held van Troje, vanuit Troje tot bij zijn vrouw Penelope op Ithaka (een eiland aan de westkust van Griekenland). De onderwerpen van de grote tragici uit de vijfde eeuw v.C. (Aeschulos, Sophokles en Euripides) zijn eveneens afkomstig uit de mythen van die vóór-dorische tijd.

Het Griekse schrift, overgenomen van de Feniciërs, die het alfabetisch schrift hebben ‘uitgevonden’, met toevoeging van de klinkers, dateert van ongeveer 900 v.C., dus van vóór Homeros. Toch moeten we aannemen dat de heldendichten van Homeros oorspronkelijk van buiten werden geleerd en van mond tot mond werden overgeleverd: het ritme van het gedicht, de vele herhalingen en terugkomende titels van helden wijzen op die techniek van het van buiten leren.

Rond 800 ontstaan de eerste stadstaten ofte “polis”, het kenmerk bij uitstek van de Helleense samenleving ofte ‘politiek’. Deze stadsstaten werden geleid door een ‘monarch’, een koning naar vroeger Myceens model, maar dan op kleinere schaal. Later zullen de edelen zijn gezag gaan betwisten en komt in zijn plaats een soort ‘oligarchie’ aan de macht: een groep aristocraten, door familiebanden verbonden en georganiseerd in stammen.
Rond die tijd ook, als gevolg van beginnende overbevolking en schaarste aan grond, soms wellicht ook als gevolg van misoogsten en daarop volgende hongersnood, begint de kolonisatie van gebieden in Oost en West, door de Griekse ‘colonisten’: Sicilië (Syrakuse en Agrigento!), Zuid-Italië (o.a. Cumae, bekend voor zijn orakels in de grot van de Sibylle; en Sybaris in de golf van Tarente, bekend voor zijn luxueuze levensstijl; Zuid-Italië werd later bekend als ‘Groot-Griekenland’, zo talrijk waren de Grieken er; ze zullen in de volgende eeuwen in de clinch gaan, eerst met elkaar natuurlijk, daarna met de Etrusken, tenslotte met de Romeinen), de kusten van Frankrijk (Marseille!), Spanje, de Zwarte Zee (Byzantium) enz. Elke colonie bleef in contact met de moederstad en dreef er handel mee.

Voor zover ik weet heeft alleen de Franse pers enige aandacht besteed aan de heruitgave van het WSF, deze keer in Mali (Afrika). Vandaag is het de laatste dag.

Richard Dawkins, de eminente paleoanthropoloog, is al lang een kruistocht begonnen tegen de religie. Dat is zijn goed recht. Maar “amicus Richard, magis amica veritas”: de waarheid is mij liever dan Dawkins. Natuurlijk is ‘mijn’ waarheid niet ‘de’ waarheid. Toch ben ik eerder geneigd de opmerkingen van ene Neil Davenport bij te treden.

Rond 1200 v.C. vallen de Doriërs, Grieks-sprekende stammen, binnen, waarschijnlijk vanuit het noorden van het huidige Griekenland. Zij brengen het ijzer mee. De reeds gevestigde stammen wijken uit naar de kusten van Klein-Azië (het huidige Turkije). De westkust ervan wordt bevolkt door Griekse stammen. De Myceners met hun paleizen verdwijnen als volk.

Op het Griekse vasteland breekt nu een duistere periode aan, die zo’n driehonderd jaar duurt en wellicht het gevolg is o.m. van die verwoestende Dorische inval: de Griekse ‘middeleeuwen’, gekenmerkt door een dramatische afname van de bevolking en een gebrek aan materiaal en enige vorm van kunst, althans in de eerste honderd jaar na de ineenstorting van het Myceense systeem.

Grafvondsten op het noordelijke eiland Euboia en op Cyprus (waar wellicht Myceners naartoe vluchtten) en in Salamis (deze laatste echter wel van latere datum: rond 750 v.C.) wijzen er echter op dat de Myceense traditie is blijven voortbestaan, ondanks alles, niet enkel in de literatuur (zoals straks zal blijken met Homeros) maar ook in de leefwijze en andere kunstvormen binnen die duistere eeuwen. De wijze van begraven kwam merkwaardig overeen met de beschrijvingen uit de Ilias, zo dat sommigen hebben gedacht dat het begraven, in Salamis tenminste, gebeurd was onder invloed van het heldendicht. De latere vondsten van graven op Euboia en Cyprus logenstraften dit, daar ze minstens tweehonderd jaar ouder zijn dan de Ilias zelf, die dateert van rond 750 v.C.
Opgravingen te Karphi, in Kreta, hebben verder aangetoond dat op die vrij onherbergzame plaats gedurende ongeveer 150 jaar tot zo’n 3500 mensen hebben gewoond. Wellicht waren dit Myceners, die op vlucht voor nieuw aangekomenen daar hun nieuwe thuis hadden gevonden. Ze hebben die weer verlaten, wanneer 150 jaar later de situatie weer verbeterde.

De Myceners veroveren Kreta en verwoesten de paleizen daar, rond 1425. Die paleizen in Kreta hadden in tegenstelling tot die van de Myceners, geen verdedigingsmuren: dat wijst er op dat de Minoïsche beschaving zich van geen gevaar bewust was. Eeuwen voor die inval van de Myceners beheerste Kreta de handel in het oostelijke bekken van de Middellandse Zee, op een vredevolle wijze. Pas in het midden van het tweede millennium kwam daar verandering in, toen de scheepvaart zo’n vooruitgang had gemaakt dat grotere bendes de zee op konden. Dat werd rond 1425 Kreta fataal.

De Myceners hebben ook rond 1200 v.C., dwz in een tijd dat hun beschaving al over haar hoogtepunt heen was en kort voor ze ten onder zou gaan, een expeditie georganiseerd naar Troje, een kleine stad aan de Bosphorus. Door zijn ligging beheerste Troje de doorgang naar de Zwarte Zee, de handelsroute dus tussen Griekenland en wat nu het noorden van Turkije is. Onder leiding van Agamemnoon, de vorst van Mycene, samen met Achilles, Odysseus, Nestor (koning van het paleis van Pylos in het zuiden van de Peloponesos) trok een expeditie naar Troje, dat ze volgens de legende tien jaar lang bezetten. Door een list van Odysseus (het houten paard) konden ze de stad uiteindelijk innemen en verwoesten. De helden van deze expeditie, al dan niet historische figuren, zijn later de helden geworden van de epische werken Ilias en Odyssee en van de mythen, die de inhoud zullen vormen van de grote klassieke (dwz in de vijfde eeuw voor Chr.geschreven) tragedies.

Heinrich Schliemann was een Duits zakenman, die zich niet kon neerleggen bij de romantische opvatting van zijn tijd, die in de Ilias van Homerus (zie later) een leerrijke parabel zag, niet gebaseerd op feiten. Hij geraakte geobsedeerd door het verlangen de waarheid van Homerus

By andre in ALGEMENE GESCHIEDENIS,De Oudheid  .::. (Add your comment)

Een kijk vanuit India op de problematiek van wetenschap versus geloof. Of: hoe de christelijke fundamentalisten bondgenoten zijn van de Hare Chrishna’s…

Een betere illustratie van de impasse waarin Iran met de hervatting van zijn nucleair programma de VS en Europa heeft gebracht kan je niet vinden dan dit artikel. De diplomatieke pogingen hebben gefaald. Geweld gebruiken lijkt uitgesloten: een militair ingrijpen van de VS zou het geweld in de regio alleen maar doen escaleren, en Israël nog eens de klus laten klaren is nog erger. Economische sancties tenslotte (het enige alternatief) zullen wellicht niet werken zolang Rusland en China niet meewerken; en de sancties zouden wel eens als een boomerang op het hoofd van de VS en Europa kunnen terecht komen, met nog maar eens een verhoging van de energiekosten. We zitten met Iran blijkbaar in een straatje zonder einde, gevolg van een verkeerd aangepakte nucleaire strategie. Hoe kan je een land dwingen af te zien van atoomwapens enkel en alleen op grond van het feit dat het een ‘gevaarlijk’ regime is? En dat terwijl zijn ‘vredelievende’ buren Pakistan en Israël al lang tegen alle internationale afspraken in over atoomwapens beschikken? Waar is de tijd, dat we in betogingen liepen met de slogan: alle kernwapens de wereld uit, en binnenskamers door de realpolitici werden uitgelachen?
Een ander artikel draagt de uitdagende titel “De huidige president van Iran, Ahmadinejad, is een door God gezonden geschenk voor de VS”. Hij zegt openlijk wat vroeger verborgen werd gehouden en dwingt zo de VS en Europa tot maatregelen. Ja, maar welke maatregelen?

2. Het land tijdens de invallen van de Hellenen (2000-1100 v.C.): midden- en late bronstijd.

Rond 2000 v.C.: inval van de eerste Hellenen, traditioneel als Ioniërs aangeduid. Ze zouden zich o.m. in Attica (de streek rond het latere Athene)gevestigd hebben. Veel later, na de inval van de Doriërs (rond 1200 v.C., zie hieronder) zullen Ioniërs zich ook vestigen op de kusten van Klein-Azië (het huidige Turkije), met steden als Milete en Efeze. Daar komt de Ionische beschaving een hele tijd later tot grote bloei, nl. in de zevende en zesde eeuw v.C. Ze ontwikkelen een eigen bouwstijl, bekend van de Ionische zuilen in bepaalde tempels van het klassieke Griekenland.
Ook Kreta komt vanaf die tijd onder Helleense invloed.

* Het is mogelijk dat de Atheners, die zich erop beriepen de afstammelingen van de Ioniërs te zijn, de geschiedenis een beetje naar hun hand hebben gezet, want volgens sommige moderne historici waren niet de Ioniërs maar de Achaiers de eerste ‘Griekse’ stam, die het huidige Griekenland binnen vielen en de oorspronkelijke bevolking onderwierpen.

Rond 1600 v.C. (of later?) inval van de Achaiers: geen massale volksverhuizing maar een kleine groep, die de bestaande bevolking gaat overheersen. Kenmerkend voor de nu volgende periode, die van de Myceense beschaving, zijn de versterkte paleizen (Mykene, Tirynthe, Pylos) met grote graven als bijenkorven. De Duitse zakenman Heinrich Schliemann heeft in de negentiende eeuw Mycene opgegraven en allerlei kunstschatten ontdekt in goudblad, zilver enz. Ook werden een hele hoop kleitabletten gevonden. De teksten ervan, inventarissen van goederen enz., bleken te zijn geschreven in een taal, het lineair B, dat men nu heeft geïdentificeerd als ‘archaïsch Grieks’.

Chronologie van de helleense beschaving:

1. Het land vóór de inval van de Hellenen (4500-2000 v.C.): het jong steentijdperk en de vroege bronstijd.

De eerste landbouwnederzettingen verschijnen in wat later Griekenland zal heten, vooral in de Thessalische vlakte in het noorden. Ook eerste steden, zoals