Deze week is deze bejaarde filosoof overleden. Het artikel over hem in de Franse krant “Libération” vind ik zo goed dat ik het iedereen kan aanraden. Misschien zet dat sommigen onder ons ertoe aan de filosoof zelf te gaan lezen. Want hij heeft over de mens en zijn bestaan blijkbaar behartenswaardige dingen gezegd!
h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie
h5. C.IV.2 Het consequent reformatorische protestantisme (vervolg)
Voltooiing van de protestantse paradigma-verandering: Jean Calvin (1509-1564).
In tegenstelling tot Luther (monnik) en Zwingli (priester) is Calvijn van huis uit een jurist, zoon van een bisschoppelijke jurist. Hij was vanuit Picardië naar Parijs gekomen om daar aan het Collège Montaigu filosofie te studeren, daarna burgerlijk en canonisch recht. Van een innerlijke crisis is in tegenstelling tot Luther bij deze ernstige, zelfzekere man met aristocratische manieren blijkbaar nauwelijks sprake. Hij kwam hoedanook onder invloed van het katholiek hervormingsgedachtengoed en is daarom in Parijs Grieks, de bijbel en de kerkvaders beginnen studeren. Zo kwam hij in contact met evangelisch gezinden, die sympathiseerden met Luther. Hij geraakte daardoor samen met anderen in moeilijkheden, en zal op zeker ogenblik Parijs ontvluchten en naar Bazel (Zwitserland) trekken.
Daar schrijft de theologische autodidact zijn hoofdwerk: “Institutio christianae religionis“, in het latijn verschenen in 1536 (sterfjaar van Erasmus, vijf jaar na de dood van Zwingli): een samenvatting van zijn evangelische leer, totaal op de schrift gebaseerd.
Hij komt dan in Genève terecht, waar hij na twee jaar wordt uitgewezen, omdat hij de inwoners en de stad te strenge normen oplegt inzake geloof en leven. Drie jaar later zal hij naar Genève teruggeroepen worden door de stadsraad. Hij zal er zijn opvattingen over hervorming definitief doorvoeren: alles, het openlijke en privéleven, de scholen, politiek en wetenschap, het wordt alles beschouwd als ‘dienst aan God’. Hij legt een strenge kerktucht op aan allen, ook zijn beste vrienden. Hij doet er veertien jaar over om dit alles door te voeren tegen de vijanden in de stad in, de patriotten, die niets moeten hebben van de geloofsvluchtelingen uit Frankrijk, Italië en Holland die in Genève neerstrijken. Hij zal niet aarzelen die tegenstanders te verdrijven en deels onbarmhartig te laten executeren. Calvijn, een man van de orde en de vrede, geboren in een wereld vol conflicten…
Voorafgaande opmerking: door een groep mensen, die al een paar jaar geregeld samenkomen om na te denken over onderwerpen, die met filosofie en zingeving te maken hebben, werd mij gevraagd iets te schrijven over geloof en geloven. Met de bedoeling een discussie op gang te brengen. De meeste, zoniet alle, deelnemers aan die groep zijn opgegroeid in een katholiek milieu, maar hebben op latere leeftijd met de praktijk gebroken en meestal ook met het geloof zelf.
Elk woord dat een activiteit uitdrukt heeft verschillende gelaagdheden, naargelang van de context waarin het wordt gebruikt, naargelang van de betrokkenheid van de gebruiker, de intensiteit enz.
Gelaagdheid 1 (de gewone, dagdagelijkse intermenselijke relaties)
h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie
h5. C.IV.2 Het consequent reformatorische protestantisme
Volgens velen was Luther te weinig radicaal. De hervorming van Luther moest volgens hen totaal komaf maken met het rooms-katholieke geloof. In Zwitserland legde Zwingli de basis voor een radicaal protestantisme, dat dan door Calvijn zal worden doorgetrokken tot een werkelijk hervormd christendom.
Hervorming in Zwitserland: Huldrych Zwingli (1484-1531).
In tegenstelling tot de ascetische monnik Luther was Huldrych Zwingli een pastoor die na enkele jaren aalmoezenier in het Zwitsers leger te zijn geweest pastoor was geworden in Zürich. Hij zou eerst voorstander zijn geweest van een eerder gematigde hervorming binnen de katholieke kerk in de zin waarin Erasmus die voorstond. Onder invloed van Luther is hij verder gegaan, en rond 1521-22 werd hij van humanistisch gezinde hervormer tot evangelisch consequente hervormer. Daarbij ging hij dadelijk een eind verder dan Luther in zijn systematische aanval op het Roomse systeem. Hij begint met de verwerping van alle elementen, die niet bijbels gegrond zijn. Zijn opvatting over een totaal nieuwe kerkinrichting, een synodale kerk onder toezicht van de verschillende steden, werd in verschillende steden van Zwitserland (Basel, Bern, St.Gallen) overgenomen. Maar een groot deel van Zwitserland bleef trouw aan het katholieke geloof, en die scheuring zou tot burgeroorlog leiden. Bij de tweede oorlog sneuvelt Zwingli. Op zijn hervormingswerk zal de Fransman Jean Calvin een tiental jaar later steunen om zijn kerk op te bouwen in Genève.
h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie
h5. C.IV.1 Luther (slot)
In Rome hebben een aantal figuren, waaronder kardinaal Reginald Pole, neef van Hendrik VIII, en bewonderaar van Erasmus, pogingen ondernomen om in de Erasmiaanse zin de kerk te hervormen. In het jaar van Erasmus
h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie
h5. C.IV.1 Luther (vervolg)
Het zal nog eens vijftig
René Girard (° 1923 te Avignon-Frankrijk; sinds jaren levend en werkend in de VS)
Met het boek:
Links in Frankrijk is sterk verdeeld over de Europese Constitutie: de socialisten zijn doorgaans voor, de communisten tegen. In het artikel uit ‘Le monde diplomatique’ van deze maand hebben we al kennis gemaakt met de argumenten van de tegenstanders. In dit artikel pleit de Duitse filosoof Jürgen Habermas voor een ja. Nu in Duitsland de overgrote meerderheid van de volksvertegenwoordigers voor de Europese grondwet hebben gestemd, zou een ‘neen’ van Frankrijk rampzalige gevolgen kunnen hebben voor de Europese politiek in de komende jaren. Je kan het ook lezen in het Engels en in het Duits. En nu maar uitkijken naar 29 mei!
De keuze van Ratzinger als paus was voor veel progressieve mensen een opdoffer van formaat, maar sommigen haasten zich te verklaren dat de nieuwe paus wel eens voor verrassingen zou kunnen zorgen, ongeacht zijn reputatie van hardliner en conservatief. En ja, de verrassingen beginnen te komen: o.m. de benoeming van zijn opvolger in de Congregatie voor Geloofszaken…
h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie
h5. C.IV.1 Luther (vervolg)
Ondanks breuk toch continuïteit?
Hoe moeten we nu die nogal spectaculaire, revolutionaire verandering van het paradigma in de theologie beoordelen? Ondanks het feit dat die verandering enorme politieke gevolgen heeft gehad voor kerk en maatschappij, was Luther toch geen politieke revolutionair en de reformatie ook geen vroeg-burgerlijke revolutie. Luther zal zich zoals geweten is sterk verzetten tegen de boerenopstand, die geleid werd door de theoloog Thomas Müntzer. Hij wilde niets anders zijn dan een
h3. C.IV Het protestants-evangelisch paradigma van de Reformatie
h5. C.IV Luther (vervolg)
De herontdekking door Luther van de oorspronkelijke rechtvaardigingsleer van Paulus na 1500 jaar christendom is een ongelooflijke, ongehoorde theologische prestatie. Ook al is Luther niet vrij te pleiten van overdrijvingen en eenzijdige benaderingen, zijn grondinzicht was juist.
De terugkeer naar het evangelie
Natuurlijk heeft die lezing van Luther allerlei gevolgen gehad voor de opvattingen over kerk, ambt en sacramenten, en daar knelde het schoentje. De consequente houding van Luther kon niet anders dan botsen met de kerk van Rome.Het jaar 1520 is het jaar geweest van de theologische doorbraak, van het ontstaan van zijn reformatorisch programma.
Zijn eerste werk luidde: “Von den guten Werken” (1520), over de verhouding tussen geloof en werken: geloof is het eerste, de basis.
Zijn tweede werk: “An den christlichen Adel deutscher Nation von des christlichen Standes besserung“(juni 1520): een oproep tot hervorming van de kerk en een aanval op het roomse systeem dat elke hervorming tegenhoudt met zijn driedubbele bewering: 1 het geestelijke gezag staat boven het wereldlijke, 2. de paus alleen kan de schrift naar waarheid uitleggen, 3. de paus alleen kan een concilie bijeenroepen. Het hervormingsprogramma in dat werk omvat 28 punten, die slaan op het pausdom, maar ook op het kloosterleven, het priestercelibaat, de aflaten, de zielemissen, de heiligenfeesten, de bedevaarten, de bedelorden, de universiteiten, de scholen, de hulp aan de armen, de afschaffing van de weelde.
Zijn derde werk (herfst 1520) luidt: “Von der babylonischen Gefangenschaft der Kirche“: streng systematisch-theologisch traktaat over de sacramenten, waarvan er slechts twee (in het beste geval drie) volgens Luther op Christus teruggaan: de doop en het avondmaal, misschien het boetesacrament. De andere vier sacramenten zijn vrome kerkelijke gebruiken.
Het vierde werk van dat jaar 1520 is “Von der Freiheit eines Christenmenschen“, waarin hij zijn ideeën over de rechtvaardiging verder uitwerkt, indachtig het woord van Paulus in 1Kor 9,19:
Op 29 mei gaat Frankrijk stemmen over de Europese constitutie. Het ‘neen’ ligt voor zover ik weet nog altijd voorop. De weduwe van Mitterand stemt ‘neen’, haar zoon ‘ja’. Is het meer dan een theoretische discussie?