Voor de kenners van het Darwinisme en de tegenstanders ervan, deze keer geen fundamentalisten die nog letterlijk geloven in de schepping zoals verhaald in de bijbel, maar wetenschappers: een rapport met drie korte verdedigingen van I.D. en de antwoorden van tegenstanders ervan. Onder de rubriek “ethiek”, want m.i. heeft I.D. niets te maken met wetenschap, maar alles met religie en overtuiging.
Binnen enkele dagen stemt Frankrijk voor of tegen de Europese constitutie. De laatste weken werden we herhaaldelijk geconfronteerd met het ongehoorde, nl. dat Frankrijk wel eens ‘neen’ zou kunnen zeggen. En pas de laatste dagen durven de voorstanders weer een beetje te hopen dat het tij keert. Wie haalt het in zijn hoofd om ‘nee’ te zeggen tegen de vooruitgang? Voor Frédéric Lordon in de “Monde diplomatique” is het nochtans nogal wiedes dat al wie bekommerd is om een sociaal Europa en eindelijk eens de gelegenheid krijgt om zich uit te spreken (bij ons zullen ze wel zo verstandig zijn ons daarvan te sparen) ‘nee’ zegt. Benieuwd wat het wordt. En hoelang het zal duren, in geval van een ‘nee’, voor de Fransen een tweede keer, en deze keer overwegend ‘ja’ zullen mogen stemmen.
Vanuit de door de Renaissance gebaande wegen ontwikkelt zich vanaf de zeventiende eeuw vooral in Frankrijk, Nederland en Engeland een nieuwe wereldlijke cultuur.Zij heeft zich aan de bevoogding van het kerkelijk leven en de kerkelijke leer onttrokken maar er op zijn beurt een enorme invloed op uitgeoefend.
Hier hebben we het enkel over de vraag: hoe heeft de katholieke kerk, hoe heeft Rome op die moderne ontwikkeling gereageerd?
Het eens zo vernieuwende middeleeuwse paradigma was in de late middeleeuwen en de tijd van de reformatie reactionair geworden: het liet zich inspireren door een geest van apologetiek en reactie:
In de zuidelijke staten van Europa werden de hervormingen van Trente vlugger doorgevoerd dan in de door het protestantisme bedreigde gebieden. De bisschoppen van Trente kwamen meestal uit die landen. En een aantal belangrijke figuren hebben daar gewerkt: Ignatius van Loyola, Teresa van Avila, Philippus Neri. Besluiten rond regionale synoden werden eenvoudig niet doorgevoerd. Rome als centrum werd versterkt: de centrale inquisitie bleef haar werk doen, de centrale boekenindex werd ingesteld met zelfs een eigen indexcongregatie. In 1600 werd Giordano Bruno op de brandstapel gebracht, Galilei op de knieën gedwongen en Descartes onder druk gezet. Daarmee was de grondslag gelegd voor de afwijzing van de natuurwetenschappen door de kerk. Tot 1835 zullen de boeken van Copernicus en Galilei op de index blijven staan.
Het belangrijkste waren nog wel de plannen tot katholieke herovering van de verloren gegane gebieden. Daartoe werd de curie in 15 ministeries (
Het is ook onder katholieken niet genoeg geweten dat de hervorming van de kerk onder Paulus III een echte hervorming had kunnen zijn en niet slechts een restauratie. Uiteraard is ze beïnvloed geweest door de opkomst van het protestantisme, maar in de kern was de bijbel de maatstaf voor de vele hervormers rond de paus, en wel onder invloed van mannen als Erasmus. Maar na diens dood in 1536 zet die hervorming zich helaas niet door. In 1542 wordt Rome middelpunt van de inquisitie voor alle landen, met de oprichting van het Sacrum Officium Sanctissimae Inquisitionis. Een sleutelfiguur is dan de conservatieve kardinaal Gian Pietro Caraffa, die in 1555 als paus Paulus IV de restauratie doorzet en alle vroegere ijveraars van de echte hervorming neutraliseert.
Op het concilie van Trente, dat in 1545 begonnen was en zich voortsleepte tot in 1563, waren de conservatieven in de meerderheid en hadden de gezanten van de paus het eerste woord. Het is dus niet echt een oecumenisch concilie geweest maar een pausconcilie, waar bijna uitsluitend prelaten uit Italië en Spanje aan deelnamen.
In de decreten over de leer wordt de juiste leer vastgelegd over erfzonde, rechtvaardiging, sacramenten, eucharistie, vagevuur, aflaten. In de disciplinaire decreten wordt de hervorming aangevat: over het huwelijk, de vorming van de clerus en oprichting van seminaries, benoeming en verplichtingen van bisschoppen en kardinalen, enz. Geen woord echter over de hervorming van het pausdom.
Het is duidelijk dat heel wat van die hervormingen vertrokken van de nood tot hervorming van de katholieke kerk. Maar het raam, waarbinnen die gebeurt, is de strijd tegen het protestantisme. De Contrareformatie is niet ná Trente, maar mét Trente begonnen. De binnenkerkelijke hervorming is niet een middel geweest om tot verzoening en hereniging te komen met de reformatoren, maar om ze te bestrijden. Om Europa terug te winnen voor het katholicisme.
Een voorbeeld, dat dit ten volle illustreert, is het decreet over de eucharistie. Die krijgt niet vanuit het inzicht van de reformatoren een nieuwe betekenis en vormgeving, ze wordt eenvoudig
Op het eerste gezicht is het een beetje raar het boek van Cervantes, dit jaar 400 jaar oud, te verbinden aan de Verlichting. Maar bij het lezen van dit artikel wordt alles duidelijk: met zijn boek (dat in 2002 nog werd geprezen als de beste roman aller tijden) nodigt Cervantes ons uit ons verstand te gebruiken. Zoals Kant in 1784 al zei: de verlichting is het verlaten, door de mens, van de onrijpheid, waar hij zelf de schuld van is. Dus toch weer Cervantes lezen? Ik probeerde het zelf, enkele jaren terug, zonder succes…
Met de dood van Philip Morrison, de laatst levende pionier van het atoomproject, verdwijnt volgens de auteur ook de laatste wetenschapper, die in de lijn van Oppenheimer en andere zich heeft uitgesproken tegen het nucleaire gevaar. Zijn dood heeft niet enkel een leegte achtergelaten, maar ook een stilte, die ongemakkelijk maakt. De wetenschappers van vandaag doen er helaas het zwijgen aan toe.
In dit en volgend hoofdstukje bespreekt Küng de reactie van de katholieke kerk op de reformatie en op de moderniteit. Dus op de verdere geschiedenis, tot vandaag, van het Rooms-katholiek paradigma. Daarna komt hij in de volgende secties terug op het nieuwe protestants-evangelische paradigma en tenslotte op het moderne.
Tegenover de nieuwe christelijke kerken, die door de reformatie in het Westen zouden ontstaan en een geweldige religieuze, politieke en sociale dynamiek zouden ontvouwen, werd de pauskerk in het defensief gedrongen en gedwongen tot reactie. De verwachte ineenstorting van het roomse systeem bleef weliswaar uit. Wel heeft de reformatie gezorgd voor een katholicisme van middellandsezee-signatuur, in Italië en Spanje (en later in de overzeese gebieden).
Reeds vóór de reformatie was er sprake van hervorming in de kerk. De impulsen ging uit van humanisten zoals Erasmus, en vertoonden zich het eerst in Spanje. Daar hadden Ferdinand en Isabella de christelijke reconquista (herovering) afgesloten en een zuiver katholiek rijk gesticht, dat bovendien onder Karel V aan de kerstening van de nieuwe wereld zijn beste krachten wijdde. Dat ondanks het feit dat ook de inquisitie in die tijd een nieuwe impuls kreeg
De Renaissancepausen en de onmacht tot kerkhervorming
De Renaissance heeft in de kerk geen algemene ingrijpende veranderingen teweeg gebracht, tenzij men de italianisering van paus en curie als zodanig wil zien. De pausen uit die periode bevorderden vol ijver de geest van de Renaissance: één van de voorbeelden ervan is natuurlijk de Sixtijnse kapel. Van de ambitie van de vroegere pausen om over de hele wereld te heersen was slechts het bezit van een middelgroot Italiaans territorium overgebleven, één van de vijf grotere Italiaanse machtscentra naast het hertogdom Milaan, de republieken Florence en Venetië en het koninkrijk Napels. Door een frenetieke bouwwoede en bevordering van de kunst wilden de pausen zichtbaar tot uitdrukking brengen dat de hoofdstad van het christendom tenminste ook het centrum was van kunst en cultuur.
Dit ging allemaal ten koste van de hervorming van de kerk, die natuurlijk een heel andere mentaliteit had geëist van die pausen. Ze waren tenslotte heel gewone Italiaanse renaissance- vorsten, die niet terugschrokken voor intriges en moord in het besturen van hun pauselijke staat. Wie heeft al niet gehoord van de pausfamilies della Rovere, Borgia en van de Renaissancepausen Innocentius VIII en vooral Alexander VI? Zij waren zo bezig met de uitbouw van hun eigen macht, dat ze niet door hadden dat in 1517 een onbekende monnik Martin Luther zou zorgen voor een paradigmaverandering, die aan hun universele aanspraak op macht ook in het Westen voorgoed een einde zou maken.
De renaissance: een nieuw paradigma?
Het begrip
Je zal ze altijd en overal vinden: mensen, die de wereld willen veranderen. En die daarom ingaan tegen allerlei verspreide vooroordelen. Geld, dat je steekt in milieuvriendelijke technieken en maatregelen, mag je nooit als ‘kost’ in je begroting inschrijven, maar als ‘investering’. Want het is geen verloren geld. Zo heb je het nog maar eens gehoord van een ander.
Wat zich in Ecuador afspeelt, is heel belangrijk voor het hele Latijns-Amerikaanse continent: er waait daar blijkbaar een nieuwe wind. Dat die volgens het artikel in de ogen van sommigen niet in de richting van ‘democratie’ zou waaien, heeft volgens mij meer te maken met de politiek van de grote boeman in het Noorden, die zo’n zware hypotheek legt op het woord ‘democratie’, dat dit woord maar al te vlug wordt vereenzelvigd met fenomenen als verdrukking, economische uitbuiting, hypocriete politiek, tegenstand tegen eigen ontwikkeling en identiteit.