andrebogaert.be

De opbouw en exploitatie van Brazilië als suikerkolonie vereisten meer investeringen dan Portugal zelf in staat was op te brengen, mede in verband met de kosten van de Portugese expansie in Azië. Zuid-en Noord-Nederlandse kooplieden profiteerden van deze situatie en stelden geld beschikbaar voor de aankoop van slaven en suikerkooktoestellen. De ruwe suiker werd door Nederlandse reders naar Antwerpen, Amsterdam en Hamburg gebracht. Portugal had in 1559 de suikerraffinage in eigen land verboden in de valse hoop de suikerindustrie in Brazilië zelf te kunnen ontwikkelen. Gelet op het bovenstaande was er voor de Nederlandse kooplieden weinig aanleiding zich in het Atlantische gebied zelfstandig te manifesteren. Hun handel met het Spaanse en Portugese Rijk binnen en buiten Europa groeide ondanks de oorlogssituatie tussen de Republiek en Spanje.

Nadat Portugal in 1580 in Spaanse handen was gekomen, beschouwde Nederland Brazilië als vijandig gebied. Herhaaldelijk werden Braziliaanse kustplaatsen door Nederlanders en Engelsen geplunderd. De Hollanders lukte het wel om voet aan grond te krijgen in Brazilië. In 1624 namen ze Salvador in onder leiding van Piet Hein. Deze bezetting zou door een slechte organisatie echter maar één jaar duren. Vijf jaar later veroverde Hein het kustgebied van Pernambuco en deze bezetting zou een kwart eeuw duren onder het bestuur van Johan Maurits van Nassau. Het dorpje Recife werd steeds verder uitgebouwd en in 1641 strekte Nieuw-Holland zich uit over het hele noordoosthoek van Brazilië.
In dat jaar werd ook een vredesverdrag getekend tussen de Republiek der Verenigde Nederlanden (Holland en Zeeland) en Spanje en dat was voor het bestuur van de West Indische Compagnie (WIC), de Heren Negentien, een sein om de uitgaven die Johan Maurits deed, te verminderen. Johan Maurits werd korte tijd later gesommeerd naar Holland terug te keren en in 1654 namen de Portugezen zonder een schot te lossen de stad Recife over en in 1661 werden de Nederlandse rechten voor 8 miljoen gulden aan Portugal verkocht.

De ontdekkingstochten naar het binnenland van Brazilië begonnen in de 17e eeuw. Deze expedities, “bandeiras” genaamd, gingen voornamelijk op zoek naar edelmetaal en slaven. Eind 17e eeuw werd er in het bergachtige Minas Gerais eindelijk goud gevonden. Duizenden goudzoekers trokken daarop het binnenland in. In de 18e eeuw emigreerden meer dan 300.000 Portugezen naar Brazilië en tevens werden er nog steeds grote aantallen slaven uit Afrika aangevoerd om het werk in de mijnen te doen.
Door de goudwinning werd het zuidoosten van Brazilië steeds belangrijker en in 1763 werd Rio de Janeiro dan ook de nieuwe hoofdstad van het Brazilië. Ook de indianen werden in die tijd opgejaagd door de slavendrijvers om als plantagearbeiders dienst te doen. Portugese geestelijken en met name de Jezuïeten probeerden de inheemse bevolking te beschermen en kwamen dan ook regelmatig in conflict met de Portugese bestuurders. Rond 1750 speelde weer zo’n conflict, maar nu werden de Jezuïeten verbannen en verloren de indianen hun beschermers.

In de zestiende eeuw werden de Portugezen aangevallen door de Fransen op de plaats waar nu Rio de Janeiro ligt. De Fransen hadden omstreeks 1500 talrijke reizen naar de Braziliaanse kust ondernomen; zij hadden het land meteen Brésil genoemd en het Frans kent een groot aantal woorden die rechtstreeks (zonder tussenkomst van de Iberische talen) ontleend zijn aan de inheemse dialecten (ananas, manioc, tapir, jaguar, caïman, toucan, acajou enz.). Misschien zit er dus een grond van waarheid in de bewering van de bewoners van Dieppe dat Brazilië vier jaar voor de eerste reis van Columbus door een zekere Jean Cousin zou zijn ontdekt

Portugezen, Fransen, Nederlanders, Engelsen

In het spoor van de Spanjaarden gaan ook andere volkeren van Europa, die wonen aan de kusten van de Atlantische Oceaan, de nieuwe wereld ontdekken en ontginnen.

Portugezen
De Portugese zeevaarder Pedro Alvares Cabral ontdekte op 22 april 1500 Brazilië en volgens het in 1494 gesloten Verdrag van Tordesillas met Spanje viel het gebied toe aan de Portugese Kroon. Het land kreeg zijn naam van het “pau brasil” of brazielhout, dat een belangrijk koloniaal product zou worden. De kolonisatie van Brazilië verliep maar moeizaam, doordat er behalve het hout maar weinig kostbare grondstoffen werden gevonden.
Toch kregen Portugese edellieden (donatários) van de koning de opdracht om het land winstgevend te maken. Daartoe werd de kuststrook in vijftien gebieden, “capitanias”, verdeeld waarvoor ze verantwoordelijk waren. Het land heette toen Terra da Santa Cruz (Land van het Heilige Kruis). Om de kolonisatie te bespoedigen koos koning Joâo III voor een sterk centraal bestuur en riep in 1549 de strategisch gelegen nederzetting Salvador uit tot hoofdstad. Bijkomend voordeel was dat Salvador ook strategisch lag ten opzichte van scheepvaartroutes naar Afrika en India.
Voor de zeer winstgevende suikerplantages in de regio Pernambuco waren al sinds 1532 zwarte slaven uit Afrika gehaald, met name uit Angola en Guinee. Ook de Nederlanders (cfr.later) hebben een grote rol gespeeld in de slavenhandel naar Brazilië. In totaal zijn er tot 1855 ca. 3,5 miljoen Afrikaanse slaven naar Brazilië verscheept.

Vooral de eerder genoemde Bartholomé de las Casas (1474-1566) zal het protest een stem geven. Dat protest zal in Europa een grote weerklank vinden. Casas gaat discussies aan met beroemde theologen (o.m. over de vraag of de inheemsen een ziel hebben

Protest en verdediging van de inheemsen

In het hoogst katholieke en onverdraagzame Spanje van de zestiende eeuw is het protest tegen de dikwijls onmenselijke behandeling van de inheemsen door de Spanjaarden toch mogelijk geweest. Dat blijkt al in 1511, wanneer de dominikaan Antonio de Montesinos op Kerstmis in aanwezigheid van alle machtige encomenderos van Hispaniola een vlammende speech afsteekt tegen hun onmenselijke praktijken. Eén van de toehoorders was Bartholomé de las Casas, toen encomendero in Santo Domingo, en later als bisschop fervente verdediger van de Indianen.
Het is dus onterecht te stellen dat pas in de achttiende en negentiende eeuw het

Over Hernando de Soto en zijn tocht door een stuk van Noord-Amerika (tot aan de Mississippi), hebben we het al vroeger gehad. De monding van deze rivier was reeds in 1519 door een andere Spanjaard, Alvarez de Pi